نیاز و نیازمند
• بخشی از دعای 12
ای حاجتمندان! بدانید كه برای حوائجتان جز در خانه
در اين جا نيز امام معصوم عليه السلام از خداوند سبحان آراستگى ظاهرى زندگى را – كه با كرامت انسانى نيز پيوند دارد – درخواست فرموده است ، زيرا خداوند متعال كه خلاق هر دو جهان است و براى بندگان خود سعادت همه جانبه را مى خواهد ، هرگز براى او چيزى كه خلاف كرامت بنده اش باشد ، نمى پسندد ؛ از اين رو ، امام معصوم عليه السلام به امت آموزش داده است كه از خداوند متعال حسن ظاهر زندگى را نيز طلب كنند كه نماد بى نيازى از ديگران است و اصولا از آن جا كه احتياج ، مستلزم نوعى فرومايگى و خوارى در مقابل فرد توانمند است ، ناگزير كرامت انسانى را خدشه دار مى سازد .
پيش از اين روايتى را نقل شد كه : روزى امام صادق عليه السلام ملاحظه فرمود فردى از اصحابش مقدارى لوازم براى منزل تهيه كرده و با وضع نامناسبى آن را شخصا حمل مى كنند . امام عليه السلام از ديدن اين منظره مكدر شده و فرمود : «شما شيعيان كه دشمن بسيار داريد ، بكوشيد كه خود را تباه نكنيد و آبروى خود را به هدر ندهيد ، پولى به باربر بدهيد تا بار شما را حمل كند كه اين كار براى شما سبك و ناروا است.»
در هر حال ، بايستگى رفاه نسبى زندگى مؤمنان ، يكى از پيش فرض هاى اساسى مديريت اجتماعى اسلام است كه شارع مقدس به مقتضاى آن ، مقرر فرموده است كه مسلمانان در بهبود وضع اقتضادى خود تلاش كنند ، زيرا در دنيا دشمنان بسيارى داريم كه دوست دارند از ضعف ما سوءاستفاده كنند و بر همين نقطه ضعف هاى ما انگشت بگذارند و به عنوان نقاط آسيب پذير جهان اسلام ، حداكثر بهره بردارى را از آن به عمل آورند ؛ از اين رو ، بايد مصونيت خود را در مقابل آنها كامل سازيم تا ضربه پذير نباشيم و نقطه هاى ضعف و راه هاى ورود و توطئه هاى شياطين را مسدود كرده و راه را براى سوءاستفاده ى آنان ببنديم و بدانيم كه خداوند متعال هرگز خوارى را براى بندگان صالح خود نمى پسندد . بنابراين ، بر مؤمنان و صالحان است كه عزت حتمى را نصيب خود سازند ؛ چنان كه اميرالمؤمنين عليه السلام به پسر خود «محمد حنفيه» فرمود :
فان الفقر منقصة للدين ، مدهشة للعقل ، داعية للمقت ؛
فقر هم در دين نقصان ايجاد مى كند و هم موجب حيرت و سرگردانى عقل و كم حوصلگى مى شود و هم مردم نسبت به فقر بى اعتنايى مى كنند .
بنابراين ، فقر عامل بى دينى نيز مى شود و حفظ دين خود ايجاب مى كند كه اين روزنه ى بسيار خطرناك به طور قاطع سد شود ؛ بدين جهت ، امام در همين فراز اشاره فرموده است كه چه بسا فقر عامل دست نياز دراز كردن به سوى كسانى شود كه خضوع در مقابل آنان هرگز جايز نيست .
نيز بايد توجه كرد كه فقر موجب بى حوصلگى و خشم بى مورد و غيرجايز نيز مى شود ، زيرا فرد تهى دست نسبت به كسانى كه به درخواست او توجه نكنند ، واكنش نامناسب نشان مى دهد و اين براى تقوا و ارزش هاى الهى دنيايى انسان بسيار زيان بار است ، از اين رو ، صبر و بردبارى در برابر ناملايمات زندگى ، نشانه ى شخصيت متين و استوار است و خودباختگى و زمام خويشتن از كف دادن ، گوياى كم ظرفيتى و محدوديت شخصيت و عجز و ناتوانى است . به راستى كه تباه كردن خود از هر اسرافى ناشايست تر و مصيبت آن به مراتب از اصل فقر و تهى دستى ، گريبان گيرتر و غيرقابل تحمل تر است .
اللهم فأطلبنى بقدرتك ما أطلب ، و أجرنى بعزتك مما أرهب ، الهم صل على محمد و آله ، و صن وجهى باليسار ، و لا تبتذل جاهى بالاقتار ، فأسترزق أهل رزقك ، و أستعطى شرار خلقك ، فأفتتن بحمد من أعطانى ، و أبتلى بذم من منعنى ، و أنت من دونهم ولى الاعطاء و المنع ؛
بار الها ! به قدرت خود حاجتم را روا ساز و به عزتت ، مرا از آن چه مى ترسم ، پناه ده . خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و با گشايش در روزى ، آبروى مرا حفظ نما و عزت و كرامتم را با تنگدستى مگير ، مبادا كه از روزى خواران تو روزى طلبم و از بدسرشتان خلق عطا خواهم و گرفتار سپاس گويى آن شوم كه به من چيزى بخشيده اند و يا نكوهش آنان كه از من دريغ كرده است ، با آن كه فيض و بخشش و منع و دريغ تنها به دست تو است .
آراستگى و رفاه و آثار فقر
در اين جا نيز امام معصوم عليه السلام از خداوند سبحان آراستگى ظاهرى زندگى را – كه با كرامت انسانى نيز پيوند دارد – درخواست فرموده است ، زيرا خداوند متعال كه خلاق هر دو جهان است و براى بندگان خود سعادت همه جانبه را مى خواهد ، هرگز براى او چيزى كه خلاف كرامت بنده اش باشد ، نمى پسندد ؛ از اين رو ، امام معصوم عليه السلام به امت آموزش داده است كه از خداوند متعال حسن ظاهر زندگى را نيز طلب كنند كه نماد بى نيازى از ديگران است و اصولا از آن جا كه احتياج ، مستلزم نوعى فرومايگى و خوارى در مقابل فرد توانمند است ، ناگزير كرامت انسانى را خدشه دار مى سازد .
پيش از اين روايتى را نقل شد كه : روزى امام صادق عليه السلام ملاحظه فرمود فردى از اصحابش مقدارى لوازم براى منزل تهيه كرده و با وضع نامناسبى آن را شخصا حمل مى كنند . امام عليه السلام از ديدن اين منظره مكدر شده و فرمود : «شما شيعيان كه دشمن بسيار داريد ، بكوشيد كه خود را تباه نكنيد و آبروى خود را به هدر ندهيد ، پولى به باربر بدهيد تا بار شما را حمل كند كه اين كار براى شما سبك و ناروا است.»
در هر حال ، بايستگى رفاه نسبى زندگى مؤمنان ، يكى از پيش فرض هاى اساسى مديريت اجتماعى اسلام است كه شارع مقدس به مقتضاى آن ، مقرر فرموده است كه مسلمانان در بهبود وضع اقتضادى خود تلاش كنند ، زيرا در دنيا دشمنان بسيارى داريم كه دوست دارند از ضعف ما سوءاستفاده كنند و بر همين نقطه ضعف هاى ما انگشت بگذارند و به عنوان نقاط آسيب پذير جهان اسلام ، حداكثر بهره بردارى را از آن به عمل آورند ؛ از اين رو ، بايد مصونيت خود را در مقابل آنها كامل سازيم تا ضربه پذير نباشيم و نقطه هاى ضعف و راه هاى ورود و توطئه هاى شياطين را مسدود كرده و راه را براى سوءاستفاده ى آنان ببنديم و بدانيم كه خداوند متعال هرگز خوارى را براى بندگان صالح خود نمى پسندد . بنابراين ، بر مؤمنان و صالحان است كه عزت حتمى را نصيب خود سازند ؛ چنان كه اميرالمؤمنين عليه السلام به پسر خود «محمد حنفيه» فرمود :
فان الفقر منقصة للدين ، مدهشة للعقل ، داعية للمقت ؛
فقر هم در دين نقصان ايجاد مى كند و هم موجب حيرت و سرگردانى عقل و كم حوصلگى مى شود و هم مردم نسبت به فقر بى اعتنايى مى كنند .
بنابراين ، فقر عامل بى دينى نيز مى شود و حفظ دين خود ايجاب مى كند كه اين روزنه ى بسيار خطرناك به طور قاطع سد شود ؛ بدين جهت ، امام در همين فراز اشاره فرموده است كه چه بسا فقر عامل دست نياز دراز كردن به سوى كسانى شود كه خضوع در مقابل آنان هرگز جايز نيست .
نيز بايد توجه كرد كه فقر موجب بى حوصلگى و خشم بى مورد و غيرجايز نيز مى شود ، زيرا فرد تهى دست نسبت به كسانى كه به درخواست او توجه نكنند ، واكنش نامناسب نشان مى دهد و اين براى تقوا و ارزش هاى الهى دنيايى انسان بسيار زيان بار است ، از اين رو ، صبر و بردبارى در برابر ناملايمات زندگى ، نشانه ى شخصيت متين و استوار است و خودباختگى و زمام خويشتن از كف دادن ، گوياى كم ظرفيتى و محدوديت شخصيت و عجز و ناتوانى است . به راستى كه تباه كردن خود از هر اسرافى ناشايست تر و مصيبت آن به مراتب از اصل فقر و تهى دستى ، گريبان گيرتر و غيرقابل تحمل تر است .
اللهم صل على محمد و آله ، و ارزقنى صحة فى عبادة ، و فراغا فى زهادة ، و علما فى استعمال ، و ورعا فى اجمال ، اللهم اختم بعفوك أجلى ، و حقق فى رجاء رحمتك أملى ، و سهل الى بلوغ رضاك سبلى ، و حسن فى جميع أحوالى عملى ؛
خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و به من سلامتى در عبادت و فراغت در زهد و علم با عمل و پرهيزكارى همراه با ميانه روى كرامت بفرما . پروردگارا ! عمرم را با عفو خود پايان بخش و آرزويم را با اميد به رحمتت جامه ى عمل بپوشان و منش و شيوه هايم را به رضايت خود ختم فرما و تمامى كارهايم را نيكو و خالى از عيب قرار ده.
.........................
