از دعاهاى اوست به هنگام اعتراف به ناتوانى از اداى شكرگزارى
«1» اللَّهُمَّ إِنَّ أَحَداً لا يَبْلُغُ من شُكْرِكَ غَايَةً إِلَّا حَصَلَ عَلَيْهِ من إِحْسَانِكَ ما يُلْزِمُهُ شُكْراً . «2» و لا يَبْلُغُ مَبْلَغاً من طَاعَتِكَ و إِنِ اجْتَهَدَ إِلَّا كَانَ مُقَصِّراً دُونَ اسْتِحْقَاقِكَ بِفَضْلِكَ «3» فَأَشْكَرُ عِبَادِكَ عَاجِزٌ عَنْ شُكْرِكَ ، و أَعْبَدُهُمْ مُقَصِّرٌ عَنْ طَاعَتِكَ «4» لا يَجِبُ لِأَحَدٍ أَنْ تَغْفِرَ لَهُ بِاسْتِحْقَاقِهِ ، و لا أَنْ تَرْضَى عَنْهُ بِاسْتِيجَابِهِ «5» فَمَنْ غَفَرْتَ لَهُ فَبِطَوْلِكَ ، و من رَضِيتَ عَنْهُ فَبِفَضْلِكَ «6» تَشْكُرُ يَسِيرَ ما شَكَرْتَهُ ، و تُثِيبُ عَلَى قَلِيلِ ما تُطَاعُ فِيهِ حَتَّى كَأَنَّ شُكْرَ عِبَادِكَ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَيْهِ ثَوَابَهُمْ و أَعْظَمْتَ عَنْهُ جَزَاءَهُمْ أَمْرٌ مَلَكُوا اسْتِطَاعَةَ الِامْتِنَاعِ مِنْهُ دُونَكَ فَكَافَيْتَهُمْ ، أَوْ لَمْ يَكُنْ سَبَبُهُ بِيَدِكَ فَجَازَيْتَهُمْ «7» بَلْ مَلَكْتَ يا إِلَهِي أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَنْ يَمْلِكُوا عِبَادَتَكَ ، و أَعْدَدْتَ ثَوَابَهُمْ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فِي طَاعَتِكَ ، و ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ ، و عَادَتَكَ الاحسان ، و سَبِيلَکَ الْعَفْوُ «8» فَكُلُّ الْبَرِيَّةِ مُعْتَرِفَةٌ بِأَنَّكَ غَيْرُ ظَالِمٍ لِمَنْ عَاقَبْتَ ، و شَاهِدَةٌ بِأَنَّكَ مُتَفَضَّلٌ عَلَى من عَافَيْتَ ، و كُلٌّ مُقِرٌّ عَلَى نَفْسِهِ بِالتَّقْصِيرِ عَمَّا اسْتَوْجَبْتَ «9» فَلَوْ لا أَنَّ الشَّيْطَانَ يَخْتَدِعُهُمْ عَنْ طَاعَتِكَ ما عَصَاكَ عَاصٍ ، و لَوْ لا أَنَّهُ صَوَّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِي مِثَالِ الْحَقِّ ما ضَلَّ عَنْ طَرِيقِكَ ضَالٌّ «10» فَسُبْحَانَكَ ما أَبْيَنَ كَرَمَكَ فِي مُعَامَلَةِ من أَطَاعَكَ أَوْ عَصَاكَ تَشْكُرُ لِلْمُطِيعِ ما أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَهُ ، و تُمْلِي لِلْعَاصِي فِيما تَمْلِكُ مُعَاجَلَتَهُ فِيهِ . «11» أَعْطَيْتَ كُلًّا مِنْهُمَا ما لَمْ يَجِبْ لَهُ ، و تَفَضَّلْتَ عَلَى كُلٍّ مِنْهُمَا بِمَا يَقْصُرُ عَمَلُهُ عَنْهُ . «12» و لَوْ كَافَأْتَ الْمُطِيعَ عَلَى ما أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَأَوْشَكَ أَنْ يَفْقِدَ ثَوَابَكَ ، و أَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعْمَتُكَ ، و لَكِنَّكَ بِكَرَمِكَ جَازَيْتَهُ عَلَى الْمُدَّةِ الْقَصِيرَةِ الْفَانِيَةِ بِالْمُدَّةِ الطَّوِيلَةِ الْخَالِدَةِ ، و عَلَى الْغَايَةِ الْقَرِيبَةِ الزَّائِلَةِ بِالْغَايَةِ الْمَدِيدَةِ الْبَاقِيَةِ . «13» ثُمَّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصَاصَ فِيما أَكَلَ من رِزْقِكَ الَّذِي يَقْوَى به عَلَى طَاعَتِكَ ، و لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَى الْمُنَاقَشَاتِ فِي الآْلَاتِ الَّتِي تَسَبَّبَ بِاسْتِعْمَالِهَا إِلَى مَغْفِرَتِكَ ، و لَوْ فَعَلْتَ ذَلِكَ به لَذَهَبَ بِجَمِيعِ ما كَدَحَ لَهُ و جُمْلَةِ ما سَعَى فِيهِ جَزَاءً لِلصُّغْرَى من أَيَادِيكَ و مِنَنِكَ ، و لَبَقِيَ رَهِيناً بَيْنَ يَدَيْكَ بِسَائِرِ نِعَمِكَ ، فَمَتَى كَانَ يَسْتَحِقُّ شَيْئاً من ثَوَابِكَ لا مَتَي «14» هَذَا يا إِلَهِي حَالُ من أَطَاعَكَ ، و سَبِيلُ من تَعَبَّدَ لَكَ ، فَأَمَّا الْعَاصِي أَمْرَكَ و الْمُوَاقِعُ نَهْيَكَ فَلَمْ تُعَاجِلْهُ بِنَقِمَتِكَ لِكَيْ يَسْتَبْدِلَ بِحَالِهِ فِي مَعْصِيَتِكَ حَالَ الْإِنَابَةِ إِلَى طَاعَتِكَ ، و لَقَدْ كَانَ يَسْتَحِقُّ فِي أَوَّلِ ما هم بِعِصْيَانِكَ كُلَّ ما أَعْدَدْتَ لِجَمِيعِ خَلْقِكَ من عُقُوبَتِکَ . «15» فَجَمِيعُ ما أَخَّرْتَ عَنْهُ من الْعَذَابِ و أَبْطَأْتَ به عَلَيْهِ من سَطَوَاتِ النَّقِمَةِ و الْعِقَابِ تَرْكٌ من حَقِّكَ ، و رِضًى بِدُونِ وَاجِبِكَ «16» فَمَنْ أَكْرَمُ يا إِلَهِي مِنْكَ ، و من أَشْقَى مِمَّنْ هَلَكَ عَلَيْكَ لا من فَتَبَارَكْتَ أَنْ تُوصَفَ إِلَّا بِالْإِحْسَانِ ، و كَرُمْتَ أَنْ يُخَافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْلُ ، لا يُخْشَى جَوْرُكَ عَلَى من عَصَاكَ ، و لا يُخَافُ إِغْفَالُكَ ثَوَابَ من أَرْضَاكَ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ و آلِهِ ، و هَبْ لِي أَمَلِي ، و زِدْنِي من هُدَاكَ ما أَصِلُ به إِلَي التَّوْفِيقِ فِي عَمَلِي ، إِنَّکَ مَنَّانٌ کَرِيمٌ
1. خدايا! هيچ كس را يارى آن نيست «كز عهده ى شكرت به درآيد»، جز آن كه بر اثر احسان (ديگر) تو، شكرى ديگرى بر او لازم مى آيد.
2. و در اطاعت و بندگى ات، هر چند كه بكوشد، به جايى نمى رسد، جز آن كه در برابر استحقاق تو، به سبب فضل و احسانت، كوتاهى ورزيده است.
3. پس سپاسگزارترين بندگانت، در اداى حق سپاسگزارى از تو ناتوان اند، و پرستنده ترين ايشان، در طاعتگزارى تو، خطاكار.
4. بر اين اساس، هيچ كس به سبب شايستگى اش در خور آمرزش تو و شايسته ى خشنودى ات نيست.
5. از اين رو، هر كه را بيامرزى، از احسان توست، و از هر كس خشنود گردى، برخاسته از فضل توست.
6. كارها و سپاسگزارى هاى ناچيزى را كه بپذيرى، حق شناسى مى كنى، و بر اطاعتهاى اندك، پاداش بسيار مى دهى، چنان كه گويى سپاسگزارى بندگانت كه مزدشان را بر خود لازم دانستى و برتر از سزاواريشان پاداش دادى، كارى بوده كه بى مشيت تو مى توانسته اند از انجام دادن آن باز ايستند و براى همين، ايشان را پاداش داده اى؛ يا گويى كه توفيق اين شكرگزارى، به دست تو نبوده و از اين رو، اجرشان عطا كرده اى. نه، چنين نيست اى خداى من.
7. بلكه پيش از آن كه بر پرستش تو قدرت يابند، همه ى كارهاشان در دست قدرت تو بود و تو، پيش از آن كه بر طاعتگزارى ات مبادرت ورزند، پاداش ايشان را فراهم آورده بودى، و اين براى آن است كه آيين تو بخشش و گذشت، و رسم و عادت تو احسان و نيكى، و راه طريقتت، عفو و گذشت است.
8. پس همه ى آفريدگان، بر اين باور و اعتراف اند كه تو هر كه را به كيفر رسانى، ستمگر نيستى، و گواه اند بر اين كه هر كه را پاداش عافيت بخشى، درباره اش احسان كرده اى؛ و همگان درباره ى خود، به تقصير و كوتاهى از انجام دادن آنچه سزاوار توست، معترف اند.
9. پس اگر نه اين بود كه شيطان آنان را مى فريبد و از طاعت تو بازمى دارد، هيچ كس تو را نافرمانى نمى كرد؛ و اگرنه اين بود كه او باطل را در نقش و مثال حق، صورتگرى مى كند و مى آرايد، هيچ رهرو گمشده اى به بيراهه نمى رفت.
10. پس تو پاك و منزهى! چه روشن و آشكار است برخورد كريمانه ى تو با كسى كه در اطاعت تو بوده يا تو را معصيت كرده است. مطيع و فرمانبردار را در برابر آنچه خود توفيق انجامش را داده اى، سپاس مى گزارى؛ و گنهكار نافرمان را در آنچه كه به شتاب ورزيدن در كيفرش توانايى، مهلت مى دهى.
11. و به هر يك از اين دو (مطيع و گناهكار)، عطايى بخشيده اى كه سزاوار آن نبوده، و احسانى نموده اى كه در خور عمل و كردارشان نيست.
12. و اگر فرمانبردار را بر وفق كارى كه خود بر انجام دادن آن توفيق داده اى، عطا مى كردى، بيم آن مى رفت كه پاداش تو را در نيابد و نعمت تو از او زايل گردد؛ وليكن، كريمانه، او را در برابر عملى كه مدتش كوتاه، گذرا و فانى است، پاداشى دراز مدت و ماندنى عطا كرده اى.
13. آن گاه، رزقى را كه بر سر سفره ى احسان تو خورده تا بر طاعت تو نيرو گيرد، به شمار نياورده، از او مطالبه ى عوض نكرده اى، و او را درباره ى وسايل و ابزارى كه براى دستيابى به آمرزشت به كار گرفته است، مورد مناقشه و سختگيرى قرار نداده اى، و اگر با او چنين مى كردى، همه ى رنج هايى كه برده بود و كوشش هايى كه كرده بود، در برابر كم ترين احسان تو و كوچك ترين نعمتت به هدر مى رفت، و او در پيشگاه تو نسبت به ديگر نعمتهايت، رهين و گروگان مى بود. پس كجا و كى سزاوار پاداش تو بود؟! نه، كجا و كى؟
14. اين چنين است اى خداى من، حال و روز كسى كه فرمان تو را برده، و سرنوشت كسى كه در بندگى تو كوشيده است.
15. اما (حال و روز) معصيتكار نافرمانى كه نهى تو را مرتكب شده است. پس تو در عقوبت و كيفرش شتاب نفرمودى تا شايد از راه نافرمانى بازگردد و به طاعت تو درآيد؛ و به راستى كه در همان نخستين لحظه اى كه بر نافرمانى تو همت گماشت، كيفرى را كه براى همه ى آفريدگان (گنهكارت) فراهم آورده اى، سزاوار بود.
16. پس هر كيفرى را كه به تأخير افكندى، و هر خشمى را كه در فرود آوردنش درنگ فرمودى، از حق خود، درگذشتى و به آنچه كم تر از استحقاق توست، خرسند گشتى.
17. پس اى خداى من، كريم تر از تو كيست؟ و چه كسى تيره بخت تر از آن كه در نافرمانى تو تباه گردد، نه، چه كسى (از او تيره بخت تر است)؟! پس تو برتر از آنى كه جز به احسان و نيكى وصف شوى، و كريم تر از آنى كه جز از عدل تو بترسند. بيم آن نيست كه درباره ى كسى كه نافرمانى ات را كرده، ستم كنى، و پاداش كسى را كه تو را خشنود گردانيده، فرو گزارى. پس بر محمد و دودمانش درود فرست، و آرزويم را برآور، و از هدايت خود، بر من بيفزاى تا در پرتو آن، به توفيق در كردارم دست يابم؛ چرا كه تو نعمت بخش كريمى!
......................
