برنامه روزانه یك مسلمان
بخشی از دعای ششم صحیفه سجادیه
یك مسلمان باید برنامه
امام سجاد عليه السلام در اين دعاى نسبتا طولانى ، به مرزداران اسلامى در همه ى زمان ها توجه و در حق آنان دعا كرده است ؛ دعايى كه حقيقتا همه سو نگر ، فراگير ، داراى نكته هاى دقيق و ژرف است و گوشه اى از گنجينه ى دانش و معرفت معصوم عليه السلام را آشكار مى سازد كه چگونه به نكته هاى ظريف توحيدى ، اخلاقى و عرفانى در صحنه ى نبرد توجه نموده و احكام و آداب جنگ و پيكار را با زبان دعا به جويندگان ، تعليم داده است و آموزه هاى ديگر كه بايد جزء جزء آن مورد دقت همگان قرار گيرد و آن گاه به جمع بندى موضوعات مطرح شده در آن برآمده و سخن نارساى ما را تصديق نمايند .
أللهم صل على محمد و آله ، و حصن ثغور المسلمين بعزتك ، و أيد حماتها بقوتك ، و أسبغ عطاياهم من جدتك . أللهم صل على محمد و آله ، و كثر عدتهم ، و اشحذ أسلحتهم ، و احرس حوزتهم ، و امنع حومتهم ، و ألف جمعهم ، و دبر أمرهم ، و واتر بين ميرهم ، و توحد بكفاية مؤنهم ، و اعضدهم بالنصر ، و أعنهم بالصبر ، و الطف لهم فى المكر ؛
خدايا ، بر محمد و آل او درود فرست و عزت خود را حافظ و نگهبان مرزهاى مسلمانان قرار بده و مرزبانان را به قوت خود تأييد و عطاياى آنان را از قدرت خود فراوان گردان . بر محمد و آل او درود فرست و عده ى آنان را بسيار و اسلحه ى آنان را بران و حوزه ى حفاظتى آنها را محفوظ و اطرافشان را نگاه دار و جمع آنان را پيوند ده و به آنها الفت عطا فرما و امور آنان را تدبير فرما و آذوقه هايشان را مرتب گردان و هزينه ى جمع آنان را كفايت بنما و با يارى خود كمكشان كن و با صبر خود اعانت بفرما و با فريفتن دشمن آنان ، لطف خود را شامل حال آنان بگردان (ظرافت و زيركى و سياست نهانى در برخورد با دشمن را با لطف خود شامل حال آنان بگردان) .
توانمندى متكى بر قدرت لا يزال الهى
امام سجاد عليه السلام در اين دعا به مرزداران و نگاه بانان دعا كرده و براى آنان آگاهى ، صبر ، مقاومت ، اخلاص ، كفايت بودجه ، الفت ، همدلى و فراوانى تعداد افراد را براى آنان تقاضا نموده است .
اگر كلام معصومين عليهم السلام را با دقت مطالعه كنيم و نه سطحى و گذرا ، به اين نكته ى دقيق مى رسيم كه گفتار معصومانه ى آنان ريشه اى اساسى دارد كه آن بزرگواران بر اساس آن سخن مى گويند . بر اين پايه ، امام عليه السلام در اين فراز حفظ و حراست كشور را كه از مهم ترين پايه هاى استقلال و سرافرازى كشور است ، تنها متكى بر مرزداران و نيرو و قدرت مردمى و بازوان مسلح نمى داند ، بلكه اين درخواست را مستقيما از خداوند متعال تقاضا نموده است كه خداوند ، خود مرز كشور مسلمانان را محكم نگاه دارد و سپس قدرتمندى مرزداران و محافظان را از پروردگار درخواست نموده است ؛ آن چنان كه نيروى بازوان و اهرم هاى حراست آنان متكى به قدرت لايزال و غيرمتناهى حضرت حق بوده و از هيچ كس بيم و هراس نداشته و هيچ قدرتى را فوق قدرت خدا نبينند و نكته ى جالب آن كه شرط اين توكل به خدا ، آمادگى مردمى است .
توضيح آن كه : امام سجاد عليه السلام در اين فراز ، موارد زير را براى حفظ اسلام و مرزداران اسلامى درخواست نموده است :
1. كثرت نفرات ؛
2. سلاح مجهز كارآمد ؛
3. پشتيبانى از حوزه ى قدرتى اسلام در برابر بيگانگان ؛
4. وحدت و يكپارچگى تمام مردم
5. تدبير در امور ؛
6. آذوقه ى ذخيره شده و آماده ؛
7. صبر در حوادث ؛
8. خنثا كردن نيرنگ ها و حيله هاى دشمن با زيركى هاى متناسب .
تمامى اين موارد از استوانه هاى دفاع از كيان اسلام است . اگر در يكايك اين خواسته ها دقت شود ، روشن مى گردد كه تدبير كافى و لازم در شئون گوناگون حكومت و كشور اسلامى در سايه ى حكمت و عزت الهى بر پايه هاى موزون آرزو شده است . با اين حال ، بايد توجه داشت كه هرگز از كمك و توجهات الهى بى نياز نيستيم ، زيرا ركن اساسى هر كار ، عنايت خدا است . از اين رو ، چه بسا ديده شده كه بسيارى از امت ها با وجود داشتن تجهيزات كافى ولى نداشتن پشتوانه ى الهى و توكل به خدا ، دشمن به راحتى بر آنها مسلط گرديده است و اين همه گوياى آن است كه حفظ روحيه و آمادگى روحى و معنوى ، نقش اول را در موفقيت انسانى دارد . البته سقوط هر جامعه اى با نبود هر يك از استوانه هاى ياد شده حتمى است و بيگانگان پيوسته درصدد رخنه در هر يك از اين پايه هاى لازم الحفظ هستند ؛ به گونه اى كه اگر موفق شوند ، خداى ناخواسته عزت و شوكت مسلمانان تهديد خواهد شد .
ضرورت ايجاد حكومت
از مجموعه ى مضامين اين دعاى امام سجاد - صلوات الله عليه - ، ضرورت ايجاد حكومت براى حفظ كيان اسلام و مسلمانان به خوبى روشن مى شود ؛ حكومتى جداناشدنى از اسلام كه با نظارت دقيق حوزه ى حكومتى ، فضاى اقتدار بر كشور اسلامى حاكم و مرزهاى كشور اسلامى را با اقتدار تمام حفظ كند و در حدود و نواحى آن از نيروى مجهز و چشم گير برخوردار باشد .
اهميت مرزبانى و دفاع از كيان اسلام
بر اساس ادله ى شرعى و روايات ، اقامت در مرزها و به خصوص اقامت سه روز براى هر كس مؤكدا استحباب دارد . نيز مستحب است هر مسلمان بخشى از اموال خود را براى مرزبانان قرار دهد . در حديثى «يونس» ، از اصحاب بسيار محبوب حضرت رضا عليه السلام است ، از آن بزرگوار پرسيد :
فان جاء العدو الى الموضع الذى هو فيه مرابط كيف يضنع ؟ ؛
اگر به جايى كه انسان در آن به مرزبانى مى پردازد ، دشمن وارد شود ، چه بايد كرد ؟
و حضرت پاسخ داد :
يقاتل عن بيضة الاسلام لا عن هؤلاء ؛ لأن فى دروس الاسلام دروس دين محمد صلى الله عليه و آله ؛
بايد از كيان اسلام دفاع كند ، نه از سلاطين جور ، زيرا در صورت از بين رفتن و كم رنگ شدن اسلام ، دين محمد صلى الله عليه و آله كهنه و بى رنگ خواهد شد.
أللهم صل على محمد و آله ، و حصن ثغور المسلمين بعزتك ، و أيد حماتها بقوتك ، و أسبغ عطاياهم من جدتك . أللهم صل على محمد و آله ، و كثر عدتهم ، و اشحذ أسلحتهم ، و احرس حوزتهم ، و امنع حومتهم ، و ألف جمعهم ، و دبر أمرهم ، و واتر بين ميرهم ، و توحد بكفاية مؤنهم ، و اعضدهم بالنصر ، و أعنهم بالصبر ، و الطف لهم فى المكر ؛
خدايا ، بر محمد و آل او درود فرست و عزت خود را حافظ و نگهبان مرزهاى مسلمانان قرار بده و مرزبانان را به قوت خود تأييد و عطاياى آنان را از قدرت خود فراوان گردان . بر محمد و آل او درود فرست و عده ى آنان را بسيار و اسلحه ى آنان را بران و حوزه ى حفاظتى آنها را محفوظ و اطرافشان را نگاه دار و جمع آنان را پيوند ده و به آنها الفت عطا فرما و امور آنان را تدبير فرما و آذوقه هايشان را مرتب گردان و هزينه ى جمع آنان را كفايت بنما و با يارى خود كمكشان كن و با صبر خود اعانت بفرما و با فريفتن دشمن آنان ، لطف خود را شامل حال آنان بگردان (ظرافت و زيركى و سياست نهانى در برخورد با دشمن را با لطف خود شامل حال آنان بگردان) .
توانمندى متكى بر قدرت لا يزال الهى
امام سجاد عليه السلام در اين دعا به مرزداران و نگاه بانان دعا كرده و براى آنان آگاهى ، صبر ، مقاومت ، اخلاص ، كفايت بودجه ، الفت ، همدلى و فراوانى تعداد افراد را براى آنان تقاضا نموده است .
اگر كلام معصومين عليهم السلام را با دقت مطالعه كنيم و نه سطحى و گذرا ، به اين نكته ى دقيق مى رسيم كه گفتار معصومانه ى آنان ريشه اى اساسى دارد كه آن بزرگواران بر اساس آن سخن مى گويند . بر اين پايه ، امام عليه السلام در اين فراز حفظ و حراست كشور را كه از مهم ترين پايه هاى استقلال و سرافرازى كشور است ، تنها متكى بر مرزداران و نيرو و قدرت مردمى و بازوان مسلح نمى داند ، بلكه اين درخواست را مستقيما از خداوند متعال تقاضا نموده است كه خداوند ، خود مرز كشور مسلمانان را محكم نگاه دارد و سپس قدرتمندى مرزداران و محافظان را از پروردگار درخواست نموده است ؛ آن چنان كه نيروى بازوان و اهرم هاى حراست آنان متكى به قدرت لايزال و غيرمتناهى حضرت حق بوده و از هيچ كس بيم و هراس نداشته و هيچ قدرتى را فوق قدرت خدا نبينند و نكته ى جالب آن كه شرط اين توكل به خدا ، آمادگى مردمى است .
توضيح آن كه : امام سجاد عليه السلام در اين فراز ، موارد زير را براى حفظ اسلام و مرزداران اسلامى درخواست نموده است :
1. كثرت نفرات ؛
2. سلاح مجهز كارآمد ؛
3. پشتيبانى از حوزه ى قدرتى اسلام در برابر بيگانگان ؛
4. وحدت و يكپارچگى تمام مردم
5. تدبير در امور ؛
6. آذوقه ى ذخيره شده و آماده ؛
7. صبر در حوادث ؛
8. خنثا كردن نيرنگ ها و حيله هاى دشمن با زيركى هاى متناسب .
تمامى اين موارد از استوانه هاى دفاع از كيان اسلام است . اگر در يكايك اين خواسته ها دقت شود ، روشن مى گردد كه تدبير كافى و لازم در شئون گوناگون حكومت و كشور اسلامى در سايه ى حكمت و عزت الهى بر پايه هاى موزون آرزو شده است . با اين حال ، بايد توجه داشت كه هرگز از كمك و توجهات الهى بى نياز نيستيم ، زيرا ركن اساسى هر كار ، عنايت خدا است . از اين رو ، چه بسا ديده شده كه بسيارى از امت ها با وجود داشتن تجهيزات كافى ولى نداشتن پشتوانه ى الهى و توكل به خدا ، دشمن به راحتى بر آنها مسلط گرديده است و اين همه گوياى آن است كه حفظ روحيه و آمادگى روحى و معنوى ، نقش اول را در موفقيت انسانى دارد . البته سقوط هر جامعه اى با نبود هر يك از استوانه هاى ياد شده حتمى است و بيگانگان پيوسته درصدد رخنه در هر يك از اين پايه هاى لازم الحفظ هستند ؛ به گونه اى كه اگر موفق شوند ، خداى ناخواسته عزت و شوكت مسلمانان تهديد خواهد شد .
ضرورت ايجاد حكومت
از مجموعه ى مضامين اين دعاى امام سجاد - صلوات الله عليه - ، ضرورت ايجاد حكومت براى حفظ كيان اسلام و مسلمانان به خوبى روشن مى شود ؛ حكومتى جداناشدنى از اسلام كه با نظارت دقيق حوزه ى حكومتى ، فضاى اقتدار بر كشور اسلامى حاكم و مرزهاى كشور اسلامى را با اقتدار تمام حفظ كند و در حدود و نواحى آن از نيروى مجهز و چشم گير برخوردار باشد .
اهميت مرزبانى و دفاع از كيان اسلام
بر اساس ادله ى شرعى و روايات ، اقامت در مرزها و به خصوص اقامت سه روز براى هر كس مؤكدا استحباب دارد . نيز مستحب است هر مسلمان بخشى از اموال خود را براى مرزبانان قرار دهد . در حديثى «يونس» ، از اصحاب بسيار محبوب حضرت رضا عليه السلام است ، از آن بزرگوار پرسيد :
فان جاء العدو الى الموضع الذى هو فيه مرابط كيف يضنع ؟ ؛
اگر به جايى كه انسان در آن به مرزبانى مى پردازد ، دشمن وارد شود ، چه بايد كرد ؟
و حضرت پاسخ داد :
يقاتل عن بيضة الاسلام لا عن هؤلاء ؛ لأن فى دروس الاسلام دروس دين محمد صلى الله عليه و آله ؛
بايد از كيان اسلام دفاع كند ، نه از سلاطين جور ، زيرا در صورت از بين رفتن و كم رنگ شدن اسلام ، دين محمد صلى الله عليه و آله كهنه و بى رنگ خواهد شد.
أللهم صل على محمد و آله ، و عرفهم ما يجهلون ، و علمهم ما لا يعلمون ، و بصرهم ما لا يبصرون . أللهم صل على محمد و آله ، و أنسهم عند لقائهم العدو ، ذكر دنياهم الخداعة الغرور ، و امح عن قلوبهم خطرات المال الفتون ؛
خداوندا ، بر محمد و آل محمد درود فرست و آن چه را كه (از فنون جنگى) مرزداران بدان محتاج اند و آن را نمى دانند به آنان بياموز و آنان را نسبت به گمراهى پنهان ، بينا گردان . خدايا ، بر محمد و آل او درود فرست و آن گاه كه مرزبانان به مصاف دشمنان مى روند ، دنياى نيرنگ باز را از ياد آنان ببر و خطر مال فتنه گر را از قلوب آنان محو گردان .
همت واحد و تمركز در كار ، برنده ترين جنگ افزار
انسان موجود پيچيده و توانمندى است كه انجام هيچ كارى براى او بزرگ و سنگين نيست و داراى قدرت ناخودآگاهى است كه در وقت ضرورت تجلى نموده و هر مشكلى را از سر راه برمى دارد و آنچه را كه توهم مى كرد در انجام دادنش ناتوان است ، با قدرت تمام بر آن غالب مى آيد ، ولى اين تجلى قدرت در صورتى است كه تمام روزنه هاى تسامح و تساهل بسته گردد ؛ يعنى دل به طور تمام عيار به نقطه ى واحد توجه كند و شعبه هاى گوناگون نيابد ، وگرنه با تقسيم دل و توجه آن به امور متفاوت ، كارى از انسان ساخته نيست ، زيرا در اين صورت همت او به سوى زاويه هاى پراكنده منعطف مى شود و در واقع تمام وجود او حضور ندارد ، بلكه نسبت حضورش به اندازه ى توجه او به آن زاويه ى خاص است .
بر اين اساس ، امام عليه السلام براى مرزداران رزمنده ، پس از دستور دست يابى به دانش لازم و آگاهى به فنون رزمى و ترفندها و ظرايف ، دفاع از كيان اسلام و بيرون راندن دشمن ، مهم ترين كارى را كه براى آن حتمى مى داند ، همت واحد و تمركز در كار است ؛ به طورى كه با تمام توجه و حضور به وظيفه ى خود عمل كنند.از اين رو از ديد امام سجاد عليه السلام ، تمركز حواس و توجه همه جانبه به وظيفه ، برنده ترين جنگ افزار به شمار مى آيد ، زيرا خطرهايى كه ممكن است يك رزمنده را تهديد كند ، فقط دشمنى كه در مقابل او ايستاده ، نيست ، بلكه دشمن او گاهى درونى است كه او را وسوسه مى كند ؛ همانند دنياطلبى كه موجب مى شود با حريف سرسخت كنار آمده و دست به توطئه زده و تن به تطميع مكاران و غداران داده و دين خود را به دنيا بفروشد و نيز مال دوستى و ثروت اندوزى كه توان بازوى او را سست كرده و عزم قاطع او را به سستى مبدل ساخته و نيت صالح او را به دست شستن از جنگيدن و به سوى هوس هاى دنيايى كشانده و به فتنه هاى گوناگون سوق مى دهد و يك باره دشمن به دوست تبديل مى شود و در نتيجه به شكست و انهدام لشكر اسلام مى انجامد ؛ چنان كه امام مجتبى عليه السلام گرفتار كسانى شد كه با تهديد و تطميع معاويه - عليه اللعنه - خود را باخته و آن امام همام را تنها گذاردند . نيز همين سستى عزم بود كه موجب شد ، خاندان «بنى اميه» و «بنى عباس» سال هاى دراز بر گرده ى مسلمانان سوار گرديده و حكومت كنند . از اين رو ، امام معصوم عليه السلام در اين فراز از خداوند متعال مى خواهد كه به مرزداران همت واحد كرامت فرمايد و آنان را از دغدغه هاى نفسانى و وسوسه هاى شيطانى كه در دنياطلبى و مال اندوزى تجلى بيشترى دارد ، حفظ فرمايد و توجه به ابديت و جاودانگى و خلود در مقامات قرب الهى را جايگزين دنياطلبى و هوس زدگى و جاه و مقام آنان گرداند ، كه فراز آينده بدان اشاره دارد .
أللهم صل على محمد و آله ، و عرفهم ما يجهلون ، و علمهم ما لا يعلمون ، و بصرهم ما لا يبصرون . أللهم صل على محمد و آله ، و أنسهم عند لقائهم العدو ، ذكر دنياهم الخداعة الغرور ، و امح عن قلوبهم خطرات المال الفتون ؛
خداوندا ، بر محمد و آل محمد درود فرست و آن چه را كه (از فنون جنگى) مرزداران بدان محتاج اند و آن را نمى دانند به آنان بياموز و آنان را نسبت به گمراهى پنهان ، بينا گردان . خدايا ، بر محمد و آل او درود فرست و آن گاه كه مرزبانان به مصاف دشمنان مى روند ، دنياى نيرنگ باز را از ياد آنان ببر و خطر مال فتنه گر را از قلوب آنان محو گردان .
همت واحد و تمركز در كار ، برنده ترين جنگ افزار
انسان موجود پيچيده و توانمندى است كه انجام هيچ كارى براى او بزرگ و سنگين نيست و داراى قدرت ناخودآگاهى است كه در وقت ضرورت تجلى نموده و هر مشكلى را از سر راه برمى دارد و آنچه را كه توهم مى كرد در انجام دادنش ناتوان است ، با قدرت تمام بر آن غالب مى آيد ، ولى اين تجلى قدرت در صورتى است كه تمام روزنه هاى تسامح و تساهل بسته گردد ؛ يعنى دل به طور تمام عيار به نقطه ى واحد توجه كند و شعبه هاى گوناگون نيابد ، وگرنه با تقسيم دل و توجه آن به امور متفاوت ، كارى از انسان ساخته نيست ، زيرا در اين صورت همت او به سوى زاويه هاى پراكنده منعطف مى شود و در واقع تمام وجود او حضور ندارد ، بلكه نسبت حضورش به اندازه ى توجه او به آن زاويه ى خاص است .
بر اين اساس ، امام عليه السلام براى مرزداران رزمنده ، پس از دستور دست يابى به دانش لازم و آگاهى به فنون رزمى و ترفندها و ظرايف ، دفاع از كيان اسلام و بيرون راندن دشمن ، مهم ترين كارى را كه براى آن حتمى مى داند ، همت واحد و تمركز در كار است ؛ به طورى كه با تمام توجه و حضور به وظيفه ى خود عمل كنند.از اين رو از ديد امام سجاد عليه السلام ، تمركز حواس و توجه همه جانبه به وظيفه ، برنده ترين جنگ افزار به شمار مى آيد ، زيرا خطرهايى كه ممكن است يك رزمنده را تهديد كند ، فقط دشمنى كه در مقابل او ايستاده ، نيست ، بلكه دشمن او گاهى درونى است كه او را وسوسه مى كند ؛ همانند دنياطلبى كه موجب مى شود با حريف سرسخت كنار آمده و دست به توطئه زده و تن به تطميع مكاران و غداران داده و دين خود را به دنيا بفروشد و نيز مال دوستى و ثروت اندوزى كه توان بازوى او را سست كرده و عزم قاطع او را به سستى مبدل ساخته و نيت صالح او را به دست شستن از جنگيدن و به سوى هوس هاى دنيايى كشانده و به فتنه هاى گوناگون سوق مى دهد و يك باره دشمن به دوست تبديل مى شود و در نتيجه به شكست و انهدام لشكر اسلام مى انجامد ؛ چنان كه امام مجتبى عليه السلام گرفتار كسانى شد كه با تهديد و تطميع معاويه - عليه اللعنه - خود را باخته و آن امام همام را تنها گذاردند . نيز همين سستى عزم بود كه موجب شد ، خاندان «بنى اميه» و «بنى عباس» سال هاى دراز بر گرده ى مسلمانان سوار گرديده و حكومت كنند . از اين رو ، امام معصوم عليه السلام در اين فراز از خداوند متعال مى خواهد كه به مرزداران همت واحد كرامت فرمايد و آنان را از دغدغه هاى نفسانى و وسوسه هاى شيطانى كه در دنياطلبى و مال اندوزى تجلى بيشترى دارد ، حفظ فرمايد و توجه به ابديت و جاودانگى و خلود در مقامات قرب الهى را جايگزين دنياطلبى و هوس زدگى و جاه و مقام آنان گرداند ، كه فراز آينده بدان اشاره دارد .
و اجعل الجنة نصب أعينهم ، و لوح منها لأبصارهم ما أعددت فيها من مساكن الخلد و منازل الكرامة و الحور الحسان ، و الأنهار المطردة بأنواع الأشربة ، و الأشجار المتدلية بصنوف الثمر ، حتى لا يهم أحد منهم بالادبار ، و لا يحدث نفسه عن قرنه بفرار ؛
خداوندا ، بهشت برين را نصب العين مرزداران اسلامى گردان و منازل جاويدان و با كرامت و حوريان زيبا قامت را در مقابل ديدگان و قلب آنان جلوه گر ساز و نيز نهرهاى روان بهشتى را كه آكنده از انواع نوشيدنى ها است و درختان پوشيده از ميوه هاى گوناگون را به آنان ارايه فرما ، تا فكر برگشت و يا فرار از رقيب در خاطر هيچ يك از آنان راه نيابد.
.........................
