نیاز و نیازمند
• بخشی از دعای 12
ای حاجتمندان! بدانید كه برای حوائجتان جز در خانه
حمدا لا منتهى لحده، و لا حساب لعدده، و لا مبلغ لغايته و لا انقطاع لأمده، حمدا يكون وصله الى طاعته و عفوه، و سببا الى رضوانه، و ذريعه الى مغفرته و طريقا الى جنته، و خفيرا من نقمته. براى خدا حمدى ضرورى است كه نه حد، نه عدد، نه مقدار و نه نهايت داشته باشد و آن موجب رسيدن به اطاعت او و موجب عفو و رضوان و وسيله اى براى مغفرت خداى منان و متعال گردد.
محدود بودن هر چيز در يكى از اين چهار چيز قابل تصور است: يا در حد ماهوى اوست، بدان معنى كه داراى حدى است كه از ساير موجودات ممتاز است، همانند امتياز درخت از حيوان و امتياز آب از آتش.
و گاهى حد شى ء در تعداد و شمارش آن است كه از عدد خاصى تجاوز نكند. و گاهى داراى مرز خاصى است كه با پيوستن به آن مقصود حاصل شود؛ همانند فردى كه درس مى خواند تا دانشنامه خود را از دانشگاه خاصى اخذ كند و پس از گرفتن دانشنامه تحصيل او به پايان مى رسد، و چهارم آن كه از نظر زمان متناهى است، همانند فصول سال كه ايام بهار سپرى مى شود و ايام تابستان مى رسد.
در حقيقت، اين چهار گونه حد آن چنان است كه هيچ موجودى از موجودات عالم از آن خارج نيست، بلكه هر فردى از افراد در خارج به يكى از اين چهارگونه مرز محدود است: يا در ماهيت، يا در عدد، يا در غايت و مقصد، يا در زمان. و اگر حقيقتى يافت شود كه داراى هيچ يك از اين حدود نباشد، او غيرمتناهى است.
امام عليه السلام در اين فراز براى خداى متعال حمدى را لازم ديده كه هيچ يك از اين چهار مرز را نداشته و قهرا غيرمتناهى و بى پايان باشد، اما ضرورت اين چنين حمدى آن است كه حضرت حق، غيرمتناهى با لذات است و قهرا نعمت هاى او نيز چنين است كه فرموده: ان تعدو نعمت الله لا تحصوها.
پس حكم مسلم عقل اين است كه در مقابل ذات بى نهايت و نعمت هاى بى نهايت، شكر بى نهايت ضرورى و لازم خواهد بود.
سؤ الى كه در اين جا رخ مى نمايد اين است كه آيا چنين شكرى از بندگان قابل تحقق است يا خير؟
جواب آن است كه اگر كسى فهميد كه در مقابل نعم الهى از شكر ناتوان است، به حق بندگى واصل گشته است. در روايتى آمده كه به يكى از انبيا خطاب شد كه شكر خداى خود بگذار، در جواب عرض كرد: چگونه شكر نعم بى پايان گذارم كه عاجزم؟! جواب آمد كه اين خود شكر من است.
و أمنا من غضبه، و ظهيرا على طاعته، و حاجزا عن معصيته و عونا على تأديه حقه و ظائفه. حمدا نسعد به فى السعداء من اوليائه، و نصير به فى نظم الشهداء بسيوف أعدائه، انه ولى حميد.
حمدى سزاوار خداى متعال است كه بدان وسيله در امن از غضب او باشم و كمك بر اطاعت من و مانع از معصيت و يارى كننده بر اداى حق و وظايف گردد و نيز ستايشى كه در صف نيك بختان از اوليا قرار گيريم و در نظام شهدا كه به وسيله شمشير دشمنان دين به لقاء حق پيوسته اند قرار گيريم كه او ولى و يارى دهنده اى ستوده است.
از مجموعه اين چند فقره اخير معلوم مى شود كه از حمد كارهاى بسيارى ساخته است و خود موجب آثار متفاوتى خواهد بود. ولى ظاهر آن است كه حمدها با يكديگر فرق دارند، زيرا آن حمدى كه موجب امن از غضب است با آن كه موجب يارى در طاعت و يا مانع از معصيت مى گردد، هر يك داراى زمينه هاى مختلفى خواهد بود.
مثلا كفران نعمت خود موجب خشم خداى متعال است؛ در قرآن كريم فرموده: و ان كفرتم ان عذابى لشديد، پس آن حمدى كه امن از غضب مى آورد، در ارتباط با شخص خاص در موردى خاص است و آن نعمت به گونه اى است كه سپاسگزارى از آن واجب و قطعى است و كفران آن نعمت موجب خشم خداوند خواهد شد.
پس اگر كسى به شكر نعمت مبادرت ورزيد، از غضب خدا به دور مانده و به عفو الهى پناهنده شده است. و يا اگر انسان در اثر ترك معصيت يا به جا آوردن طاعتى - نعوذ بالله - مغرور شود، اين غرور ابتلا به معصيت را به دنبال مى آورد، ولى اگر قدرت بر انجام طاعت و دورى از عصيان را از خداى متعال ديد و او را شكر كرد، اين حمد مانع از معصيت مى شود توفيق اداى وظيفه و اطاعت بيشتر را براى او حاصل به همراه مى آورد.
گاه ممكن است شخص به مصيبت عظيمى مبتلا گردد، ولى صبر كرده و همواره از ناسپاسى و ناشكرى خوددارى كند، يا با تسليم و رضاى خود آرامش خود را حفظ سازد، در اين صورت است كه او به وادى سعدا و نيك بختان تشرف پيدا كرده و از اوليا و صالحين شده است و همين طور اگر در سلك مجاهدين فى سبيل الله قرار گرفت و در ميدان هاى جنگ و دفاع از حريم مقدس اسلام دل بر كف نهاد و جنگيد و در اين جهاد و غلبه بر هواى نفس پيوسته از خداى خود تشكر و قدردانى كرد و از او ممنون بود كه او را در اين مرحله يارى فرموده، قطعا خداوند او را در زمره فداكاران و شهدا محسوب مى نمايد.
.............................
