مرويست كه در روز قيامت چون بعضى از مردمان را حاضر سازند امر شود كه او را به جانب جهنم برند از براى گناهان و معاصى او ملائكه عذاب او را كشند به جانب آتش در وقت رفتن به جانب آتش نظرى به قفاى خود كند و عرض
نمايد چنين نبود اميد من بر تو وحى رسد كه او را برگردانيد اگر چه دروغ مى گويد زيرا كه او در دنيا هرگز بر من گمان خير و خوبى نداشت.
مقاصه نكن مرا به آن چه كه مرتكب شدم من، خداى عزوجل عوض گناهان و ذنوب عقوبات مهيا نموده و عوض طاعات درجات و حسنات قرار داده انسان گاهى كه مرتكب بعضى از معاصى شود و طاعاتى هم نمود مى شود كه خداوند عالم طاعت و حسنه او را عوض عصيان او بگيرد و در صحيفه ثواب طاعات نباشد و او را تقاص و گرو معصيت گرفت.
اجتراح: كسب معصيت.
تقاص: عوض حق گرفتن كلمه ما در اجترحت موصوله عايد صله محذوف پس معنى آن است كه عوض نگير مرا به آن چه كسب نمودم از گناهان.
اظهار عيب منما در آنچه كسب نمودم مناقشه در مطلب ايراد بر آن است و در حساب دقت است و استقصاء پس اگر خدا بخواهد مناقشه در عمل نمايد هيچ عملى از براى انسان نماند سالم، اين است كه در بعض ادعيه وارد است كه پناه مى برم به سوى تو از مناقشه در حساب مثلا مى شود انسان گاهى عملى از عبادات نمود خالصاو مخلصالله و فى الله لكن مخلوط هست بر يا به نحوى كه بر خود عامل مشتبه است قطع دارد كه عمل او خالص است و مع ذلك خدا بر او معلوم نمايد كه اين عمل مال من نبوده است چنانچه در بعضى از روايات وارد است كه ريا در عمل پوشيده تر است از حركت پاى مورچه در شب تار در سنگ صاف.
آشكار ننما تو پنهان شده ى مرا و برندار امر پوشيده ى مرا، عيوب مخفيه انسان دو نحو است يكى آن است كه نداند او را مگر خود و خدا و اين قسم تعبير به كتمان شود گفته شود سركاتم و ديگر آن است كه مى شود مردم بر او مطلع شوند لكن او را از مردم بپوشاند در بازار قيامت چون انسان مورد تفضل نشود هر دو قسم از عيوب او خواهد آشكار و هويدا شد نعوذ بالله.
و نگذار در ترازوى عدل و انصاف كردار مرا، در نزد اهل اسلام محقق است ثبوت ميزان كه اعمال خلايق در آن سنجيده شود و اين نحو على نحو الاجمال عدل خدائى است كه قوه ى عاقله بر آن حكم نمايد اختلاف در آن است كه اين ميزان چه هست بعضى را گمان آن است كه ميزان عبارت است از حكم به عدل و انصاف خلاق عالم در روز قيامت، بنابراين اطلاق ميزان مجاز است و خلاف ظواهر آيات و نصوص است آنچه اكثر قوم بر او رفته اند.
و بعضى از روايات صحيحه و صريحه كه بر آن دلالت كند آن ترازوئى است مثل ترازوى اهل تجارت و به آن اعمال مردم سنجيده گردد.
و در خبر صحيح است كه صحيفهاى مردم سنجيده شود به ميزانى كه او را عمودى و دو كفه باشد همه ى خلايق در آن نظر نمايند براى اظهار معدلت و قطع معذرت.
از ابن عباس مروى است كه درازى عمود ميزان پنجاه هزار سال راه است و كفهاى او يكى از نور و يكى از ظلمت است حسنات را در كفه ى نور نهند و سيئات را در كفه ى ظلمت.
و در سوره ى زلزال خداى عالم مى فرمايد: هر بد و خوب اگر چه اندك و
به مقدار ذره باشد خواهد ديد،
و در سوره ى قارعه مى فرمايد: هر كه ميزان عمل او در روز قيامت سنگين است او در سعه و اطمينان است و هر كه ميزان عمل او سبك است جاى او جهنم است.
و در سوره ى اعراف و مومن نيز نظير اين مى فرمايد ثقل و خفت به دو نحو تصور شود يكى آن است كه يكى از خير و شر است و ديگرى اصلا نيست.
دوم- آن است كه هر دو هست لكن يكى راجح و زيادتر از ديگرى است و كيف كان ثبوت فى الجمله كفايت در ترسيدن انسان مى كند اگر بناء عدل باشد در يوم الفصل نه بناء فضل و كرم پس واى به ما واى به ما.
آشكار نكن بر چشمهاى خلايق حال و شغل مرا.
ملاء: جماعت. خبر به معنى حال و كار و شغل است.
و پنهان نما تو از آنها آنچه را كه هست پهن شدن او بر من ننگ و به پيچ تو از آنها امرى را كه لاحق مى كند او را نزد تو به خوارى و ذلت.
اخف و اطو هر يك از باب افعال است پس هر يك متعدى به دو مفعول است عارا و شنارا ظاهر آن است كه مفعول ثانى باشد نه حال و تميز.
بدان كه انسان در عالم دنيا اگر بر او دوبليه يا ازيد اگر وارد آيد اگر يكى غالب باشد پس ديگرى خواهد محو و نابود در نزد او بود چنانكه به العيان مشاهده مى شود، و اما در عالم آخرت بلاياى عظيمه بر او وارد شود هر يك هم تاثير تام و مستقل دارد اگر چه بعضى شديد و بعضى اشد باشد مثلا انسان
اگر العياذ بالله از اهل طاعت نباشد محزون شدن از بهشت يك بليه ى او است رسوا شدن در نزد اهل محشر مصيبت ديگر او است، شماتت اهل بهشت بر او مصيبت ديگر، شماتت بعض كفار در جهنم بليه ى ديگر، شماتت حفظه و ملائكه ى عذاب بليه ى ديگر او، و اعظم بليات او مايوس شدن او است از رحمت خداى عزوجل.
حضرت امير مومنان (ع) در دعاى كميل عرض مى كند به خداى عزوجل كه: فرض كنم كه بر حرارت آتش تو صبر كردم لكن چگونه صبر توانم نمود به فراق تو پس از اين جهت است كه امام عرض به خدا مى كند كه اين امورى كه باعث شكست و رسوائى است از مردم مخفى دار و مگذار كه نزد مردم پراكنده و پهن شود در نظر آيد كه انسب ذكر اطو بدل انسب لكن اعرف امام است به بلاغت.
.................................
