فرازهاى اين دعا نمايانگر مقام ويژه ى توحيدى حضرت سجاد عليه السلام است كه نه تنها در حال سختى و بلا و گرفتارى و پيچيدگى و ناملايمات ، بلكه در همه ى حالات تسليم محض حضرت حق است و دگرگونى هاى زمانه كوچك ترين تغييرى در حالات آن حضرت ايجاد نمى كند ، بلكه موجب شعله ور شدن حرارت باطنى و طوفانى شدن وجود مملو از ايمان و يقين او مى گردد .
اللهم انك كلفتنى من نفسى ما أنت أملك به منى ، و قدرتك عليه و على أغلب من قدرتى ، فأعطنى من نفسى ما يرضيك عنى ، و خذ لنفسك رضاها من نفسى فى عافية؛
خداوندا ! مرا به امورى تكليف فرمودى كه تو خود در آنها صاحب اختيارتر از من هستى و بر آن امور و نيز بر من تواناتر از منى، پس كمكم كن كه بتوانم تو را از خويش راضى كنم و تمام وجود مرا با عافيت كامل در طريق خشنودى خود قرار ده.
قانون گذارى و توفيق الهى لازمه ى رشد و تعالى
قدرت انتخاب و تكليف پذيرى از امتيازهاى ويژه ى آدمى به شمار مى رود و همين ويژگى موجب شده كه ملائكه ى خدا او را سجده كنند و همه چيز در عالم هستى در خدمت او قرار گيرد ، چنان كه قرآن مى فرمايد :
(خلق لكم ما فى الأرض جميعا)؛
همه ى آن چه در زمين است ، براى شما آفريده شده است .
خداوند متعال بشر را به حال خود رها نفرموده است ، بلكه همه ى آن چه را كه در زمين است ، از اين جهت براى او آفريده است كه به حيات طيبه راه يابد و به همين دليل ، او را مكلف كرده و دستورهاى معينى براى او صادر فرموده است ؛ اگر خدا انسان را رها مى كرد ، در بى خبرى محض قرار مى گرفت ، چرا كه طبع انسانى حالت منفعت طلبى دارد و پيوسته در صدد جلب سود است و در هيچ شأن و حالى از اين ويژگى صرف نظر نمى كند و برخورد منافع براى وى قطعى است ، ولى اين تزاحم منافع گاه صورت خطرناكى به خود مى گيرد و موجب جنگ هاى خونين و چه بسا موجب انقراض نسل ها مى گردد و براى جلوگيرى از آن ، راهى جز استقرار قانون عادلانه در جامعه نيست . البته در اين مقال بر آن نيستيم كه از تقنين و قانون گذارى بحث كنيم ، ولى به هر روى خرد حكم مى كند كه آفريدگار حكيم كه عالم و آدم را خوب مى شناسد و از آغاز و انجام جهان و پيوند اجزاى آن آگاه است ، طبعا بهترين قانون گذار براى زندگى دنيوى و اخروى انسان خواهد بود و فقط هم او است كه رحمتش اقتضا دارد انسان را رها نكند . از اين رو ، تكاليف براى رشد انسان بسيار لازم است . با اين همه ، امام معصوم عليه السلام براى پيشرفت و رشد ، راه نزديك ترى را از خداوند متعال درخواست مى كند كه عبارت از تأييد و توفيق خاصى است كه به برخى از بندگان خود مرحمت مى فرمايد .
خشنودى از خداوند ، عامل هدايت
افزون بر مطلب گذشته ، امام سجاد عليه السلام در اين جا عامل مهمى را از خداوند سبحان درخواست كرده است كه عبارت است از ايجاد حالتى ويژه از رضاى كامل و پايدار در نفس انسان كه اين خصوصيت اخلاقى در دعاهاى ديگر ادعيه ى امام سجاد عليه السلام نيز مورد توجه قرار گرفته است؛ از جمله در دعاى مكارم الاخلاق:
1. أللهم خذ لنفسك من نفسى ما يخلصها ، و أبق لنفسى من نفسى ما يصلحها ، فان نفسى هالكة أو تعصمها ؛
خدايا ! از جان من براى خود نگهدارنده اى بگمار كه مرا براى تو خالص گرداند و از نفس من براى خود او اصلاح گرى بگمار ؛ كه اگر مرا رها كنى به هلاكت و نابودى مى گرايم .
2. أللهم ... ألهمنى التقوى ؛
خدايا ! تقوا در باطن جانم به من الهام فرما .
بنابراين ، اين درخواست امام عليه السلام عاملى بنيادين براى هدايت و تدبير امور انسان است ؛ درست مانند پزشكى كه در معالجه ى خود ، سرسرى و سحطى عمل نمى كند و فقط براى دفع درد ، دارو مصرف نمى كند ، بلكه در جست و جوى علت بيمارى ، به كاوشى دقيق دست مى زند ؛ مثلا ممكن است بيمارى از سنگ كليه فرياد كند و پزشك اگر چه ممكن است دارويى براى تسكين موقت درد يا دفع فورى سنگ تجويز كنند ، ولى پس از اين معالجه ديرى نخواهد پاييد كه كليه ى وى ، سنگ ديگرى مى سازد و مرض او به سرعت عود مى كند ، در حالى كه علاج ريشه اى آن است كه پزشك ، علت سنگ سازى كليه را كشف كند كه چه اختلالى در بدن رخ داده كه به اين عارضه ى جان كاه انجاميده است . امام سجاد عليه السلام در اين فراز ، سلامت روح و جان آدمى را اين چنين علاج فرموده است كه خداوند متعال در باطن وجود انسان ، نگهدارنده اى از خود جان بگمارد تا به صلاح و رشد انسان از درون و بن جان كمك كند و اين مأمور الهى درونى آن چنان عمل كند كه مسير حركت را نزديك و پيمودن طريق را آسان گرداند .
اللهم لا طاقة لى بالجهد ، و لا صبر لى على البلاء ، و لا قوة لى على الفقر ، فلا تحظر على رزقى ، و لا تكلنى الى خلقك ، بل تفرد بحاجتى ، و تول كفايتى ؛
خدايا ! مرا تاب تحمل سختى ها و محنت ها و شكيبايى بر بلاها و توان تحمل تهيدستى و فقر نيست ، پس در روزى دهى بر من سخت مگير و مرا به آفريده هايت وامگذار ، بلكه تو خود حاجتم را روا و نيازم را كفايت فرما.
........................
