يكى ديگر از درخواست هاى امام عليه السلام در اين فراز ، ورع و تقواى خالصانه است ؛ يعنى همه ى كارها فقط براى خدا صورت گيرد . البته اين بدان معنا نيست كه محرمات را پنهانى ترك كنيم ، ولى اظهار ترك حرام را مهمل بگذاريم ، بلكه تظاهر به فسق حرام است و بايد در جامعه علنا پاسدار حريم احكام شريعت بود و واجبات خود را به جا آورده و محرمات را ترك نمود . مبادا مردم نسبت به انسان دچار توهم مسامحه و سهل انگارى در دين شوند كه اين توهم خود ، موجب پرده درى ، و وهن دين است و موجب جرأت يافتن ديگران براى اقدام به معصيت مى شود .
البته درجه اى از اخلاص و ورع هست كه از ويژگى هاى بندگان كامل و صالحان عالى رتبه ى خدا است كه از وظايف عمومى محسوب نمى شود و بر همه ى مردم واجب نيست و اين گونه سلوك بايد در نهان محض صورت گيرد .
زيرا :
اولا : جذابيت مسئله كه شديدا جلب توجه مى كند و در اين حال حفظ اخلاص براى كاملان بسيار مشكل خواهد بود .
ثانيا : پاره اى از اعمال ويژه ى انسان هاى كامل ، فوق فهم مردم است و خود موجب كژ فهمى ها و سوء تعبيرها و تهمت ها و ... خواهد شد . محى الدين عربى در فتوحات مى گويد : «حوريه هايى كه در آيه ى شريفه : (حور مقصورات فى الخيام ؛ حورانى پرده نشين در خيمه ها) از آنان ياد شده است ، به كسانى كه هيچ كس از اعمال خالصانه و ورع فوق العاده ى ايشان خبر ندارد ، تعلق دارند.»
اللهم صل على محمد و آله ، و ارزقنى صحة فى عبادة ، و فراغا فى زهادة ، و علما فى استعمال ، و ورعا فى اجمال ، اللهم اختم بعفوك أجلى ، و حقق فى رجاء رحمتك أملى ، و سهل الى بلوغ رضاك سبلى ، و حسن فى جميع أحوالى عملى ؛
خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و به من سلامتى در عبادت و فراغت در زهد و علم با عمل و پرهيزكارى همراه با ميانه روى كرامت بفرما . پروردگارا ! عمرم را با عفو خود پايان بخش و آرزويم را با اميد به رحمتت جامه ى عمل بپوشان و منش و شيوه هايم را به رضايت خود ختم فرما و تمامى كارهايم را نيكو و خالى از عيب قرار ده .
عافيت جسمى ، زمينه ساز كمال
يكى از عوامل موفقيت در زندگى ، برخوردارى از عافيت همه جانبه است كه عافيت جسمى و سلامتى بدن ، بخشى از آن به شمار مى رود ؛ از اين رو ، در هر كارى پيش از شروع بايد آمادگى عمل را در خود ايجاد كنيم ، زيرا بسيارى از استعدادهاى انسان در اثر نبود سلامت تن ، پس از آغاز به كار ، از ادامه دادن و رشد و ترقى باز مى مانند و شكوفا نمى شوند و بسيارند كسانى كه مى توانستند از اسطوانه هاى علمى و عملى جامعه شوند ، ولى به دليل فقدان سلامت تن در نقطه ى صفر باز مانده اند ؛ از اين رو ، بايد با تضرع تمام از خدا درخواست كنيم كه سلامت جسم را – كه نخستين شرط موفقيت در حيات علمى و تمامى مشاغل به شمار مى آيد – هرگز از ما نستاند ، كه با فقدان سلامتى ، ايام فراغتى براى عبادت و مجالى براى تلاش علمى و فكرى و زمانى براى كسب و كار باقى نخواهد ماند . در حديث است : «از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پرسيده شد كه در شب قدر از خدا چه بخواهيم ؟ آن حضرت فرمود : عافيت را بخواهيد» .
بنابراين ، صحت براى عبادت و فراغت در بى رغبتى به دنيا ، هر دو از اساسى ترين اصول موفقيت انسان است .
علم سودمند و علم زيان بار
علم كاربردى و مؤثر در زندگى آدمى نيز از اركان مقام انسانيت است و مقصود امام عليه السلام از «علما فى استعمال» همين علم كاربردى و سودمند است . كاربردى نبودن علم را دو گونه مى توان تصور كرد :
الف) علمى كه بود و نبودش ، هيچ اثر مثبت يا منفى در زندگى دنيا و آخرت انسان ها نداشته باشد ؛ مانند دانستن شماره ى قبيله هاى موجود در دنيا يا آگاهى از قهرمان فلان داستان يا فلان مسابقه ى ورزشى يا قصه هاى اساطيرى كه نه در آگاه بودن از اين دست معلومات ، كمالى حاصل مى شود و نه با نبود اين اطلاعات نقصان و كمبودى احساس مى شود . اين گونه آگاهى ها به هيچ وجه كاربردى نيست و فقط صحيفه ى ذهن انسان را اشغال كرده و موجب تشويش خاطر بوده و از اين رو ، براى انسان مضر است .
ب) علمى كه هرگز به عمل در نيايد . افراد بسيارى ، از معلومات فراوانى برخوردار بوده اند ، ولى عملا در زندگى از آنها بهره نمى گيرند . سعدى چه نيك سروده است :
علم چندان كه بيشتر خوانى
چون عمل در تو نيست ، نادانى
اين گونه دانش ها اگر چه مسئوليت فرد را دو چندان مى سازد و در نزد حضرت حق – جل و علا – مورد بازخواست قرار مى گيرد ، ولى طرفى از آن نبسته و به كار وى نيامده است .
ورع و تقواى خالصانه
يكى ديگر از درخواست هاى امام عليه السلام در اين فراز ، ورع و تقواى خالصانه است ؛ يعنى همه ى كارها فقط براى خدا صورت گيرد . البته اين بدان معنا نيست كه محرمات را پنهانى ترك كنيم ، ولى اظهار ترك حرام را مهمل بگذاريم ، بلكه تظاهر به فسق حرام است و بايد در جامعه علنا پاسدار حريم احكام شريعت بود و واجبات خود را به جا آورده و محرمات را ترك نمود . مبادا مردم نسبت به انسان دچار توهم مسامحه و سهل انگارى در دين شوند كه اين توهم خود ، موجب پرده درى ، و وهن دين است و موجب جرأت يافتن ديگران براى اقدام به معصيت مى شود .
البته درجه اى از اخلاص و ورع هست كه از ويژگى هاى بندگان كامل و صالحان عالى رتبه ى خدا است كه از وظايف عمومى محسوب نمى شود و بر همه ى مردم واجب نيست و اين گونه سلوك بايد در نهان محض صورت گيرد .
زيرا :
اولا : جذابيت مسئله كه شديدا جلب توجه مى كند و در اين حال حفظ اخلاص براى كاملان بسيار مشكل خواهد بود .
ثانيا : پاره اى از اعمال ويژه ى انسان هاى كامل ، فوق فهم مردم است و خود موجب كژ فهمى ها و سوء تعبيرها و تهمت ها و ... خواهد شد . محى الدين عربى در فتوحات مى گويد : «حوريه هايى كه در آيه ى شريفه : (حور مقصورات فى الخيام ؛ حورانى پرده نشين در خيمه ها) از آنان ياد شده است ، به كسانى كه هيچ كس از اعمال خالصانه و ورع فوق العاده ى ايشان خبر ندارد ، تعلق دارند.»
اللهم صل على محمد و آله ، و نبهنى لذكرك فى أوقات الغفلة ، و استعملنى بطاعتك فى أيام المهلة ، و انهج لى الى محبتك سبيلا سهلة ، و أكمل لى بها خير الدنيا و الآخرة ، اللهم و صل على محمد و آله ، كأفضل ما صليت على أحد من خلقك قبله ، و أنت مصل على أحد بعده ، و آتنا فى الدنيا حسنة و فى الآخرة حسنة ، و قنى برحمتك عذاب النار ؛
خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و به هنگام غفلت با ياد خودت آگاهم كن و در ايام زندگى اين جهان به طاعت خود وادارم ساز و راهى آسان به سوى محبت خود به من ارايه فرما كه خير دنيا و آخرتم با آن كامل گردد .
خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست ؛ چونان بهترين درودى كه پيش از اين بر كسى نثار فرموده اى يا پس از اين نثار مى فرمايى و نيكى و خير دنيا و آخرت را روزى ام گردان و به رحمت خود از عذاب آتش در امان بدار .
سر تكرار صلوات بر محمد و آل محمد
در بخش پايانى دعا ، بايد به وعده اى كه قبلا داده ايم ، وفا كنيم و آن ، تبيين سر تكرار صلوات بر محمد و آل محمد در جاى جاى صحيفه ى سجاديه و به ويژه دعاى شريف مكارم الاخلاق است .
حقيقت اين است كه امت اسلام هر بار كه سر به بارگاه قدوسى حضرت رب العالمين بردارد ، رهين منت و وامدار اهل بيت عصمت و طهارت است . اگر نبود رنج ها و زحمات طاقت فرساى رسول اكرم صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام ، عالم ناسوت هرگز به عالم لاهوت پيوند نمى خورد و آدمى هرگز توانايى برخاستن از خاكدان دنيا را نمى يافت و نردبانى براى عروج به بام هستى فرا روى خود نمى ديد .
بر اين اساس ، لازم است درود و ثنا بر آن بزرگواران براى قدردانى از مقام رسالت و امامت ، ورد پيوسته و ذكر مدام امت باشد كه اين وفادارى امت ، رحمت و بركات فراوانى را براى امت اسلامى در پى دارد كه يكى از آنها افزايش محبت و يادآورى فضايل پيشوايان دين و فراموش نكردن اطاعت ازآن بزرگواران است.
انسان وقتى معصوم را به عنوان رهبر انتخاب كرد و پيوسته به ياد او بود و محبت به او را با وجود خود درآميخت ، آن محبت در مقام عمل ، اثر خود را بر جاى مى گذارد و آدمى را به سوى محبوب خود هدايت مى كند ، بلكه به آن سمت مى كشاند . بنابراين ، اگر انسان ها با تمام وجود در پى معصومان عليهم السلام حركت كنند ، در عمل معصومانه مشى خواهند نمود ؛ همانند نابينايى كه دست در دست بينايى گذارد و حركت كند . او اگر چه در واقع نابينا است ، اما راه سپردن وى روشن بينانه خواهد بود .
بر اين پايه ، ذكر درود از ناحيه ى حضرت سجاد بر حضرات چهارده معصوم ، يك روى كرد عاطفى معمولى و متعارف نيست ، بلكه محور هدايت از نظر او همين بزرگواران اند كه يادكرد آنان ، زير ساخت هاى معنوى و پايه هاى ايمانى ملت اسلام را نهادينه مى سازد و گذشته از قدرشناسى و بزرگداشت مقامات آن بزرگواران ، خود عبادتى راه گشا است كه اثر آن جلب محبت معصومان عليهم السلام و ازدياد محبت ما به آن بزرگان بشريت خواهد بود .
درخواست آسان ترين راه به سوى محبت خداوند
سپس امام عليه السلام در صدد ارايه ى راه آسان به سوى محبت حضرت حق برآمده و به تبيين ضمنى اين نكته پرداخته است كه مسير هدايت بايد از سوى خود خداوند سبحان فرا روى آدمى گشوده شود ، زيرا گاه و بلكه در بسيارى از مواقع براى ما رسيدن به بسيارى از حقايق با توجه به طبيعت محدود بشرى ، در شرايط عادى ، ممكن نيست و برخاستنن از نظام طبيعى و رفتن به سوى وراى عالم ملك ميسور نمى گردد ، ولى خداوند متعال – جلت قدرته – به آسان ترين وجه ، مسير را آماده و معين مى سازد و طى آن را ميسور مى سازد و ما را به حركت در آن فرا مى خواند .از اين رو ، امام معصوم عليه السلام آسان ترين راه به سوى محبت حضرت رب العزه را درخواست فرموده است ، زيرا اگر اين دعا در مورد بنده اى پذيرفته شود ، مسيرى را كه قافله ى بشرى در طى هزاران سال با حالت افتان و خيزان در حال پيمودنش مى باشد و جز تعداد بسيار نادر ، به پشت سر نهادن آن توفيق نيافته است ، به راحتى خواهد پيمود .
آرى ، تا انسان شرح حال سالكان الى الله را نداند و از مسير پر خطر جان فرساى سلوك خبر نداشته باشد ، نمى تواند بفهمد نعمت عظيمى را كه امام معصوم عليه السلام از خداوند متعال درخواست نموده است بفهمد و به راستى كه اين موهبت با هيچ نعمت ديگرى قابل مقايسه نيست و آن گاه است كه انسان لذت حقيقى را مى چشد و از حسنه ى حقيقى برخوردار مى گردد .
اگر به هر دو جهان يك نفس زنم با دو دست
مرا ز هر دو جهان ، حاصل آن نفس باشد
و اين همان حيات طيبه است كه امام سجاد – سلام الله عليه – در دعاى ابوحمزه درخواست فرموده است ؛ تعبير دعاى ابوحمزه چنين است :
أحييته حياة طيبة فى أدوم السرور و أسبغ الكرامة و أتم العيش ؛
خدايا ! مرا در حياتى پاك با پايدارترين خوشحالى ها و عالى ترين كرامت ها و كامل ترين مراتب تنعم ها ، زنده بدار .
اميد آن كه خداوند رئوف و رحيم ، اين سعادت را به ما واماندگان از رشد و عقب افتاده از كاروان معرفت ارزانى داشته و از آن بهره مند گرداند . آمين يا رب العالمين بحق محمد و آله الطاهرين .
اللهم صل على محمد و آله ، و نبهنى لذكرك فى أوقات الغفلة ، و استعملنى بطاعتك فى أيام المهلة ، و انهج لى الى محبتك سبيلا سهلة ، و أكمل لى بها خير الدنيا و الآخرة ، اللهم و صل على محمد و آله ، كأفضل ما صليت على أحد من خلقك قبله ، و أنت مصل على أحد بعده ، و آتنا فى الدنيا حسنة و فى الآخرة حسنة ، و قنى برحمتك عذاب النار ؛
خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و به هنگام غفلت با ياد خودت آگاهم كن و در ايام زندگى اين جهان به طاعت خود وادارم ساز و راهى آسان به سوى محبت خود به من ارايه فرما كه خير دنيا و آخرتم با آن كامل گردد .
خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست ؛ چونان بهترين درودى كه پيش از اين بر كسى نثار فرموده اى يا پس از اين نثار مى فرمايى و نيكى و خير دنيا و آخرت را روزى ام گردان و به رحمت خود از عذاب آتش در امان بدار.
............................
