امام سجاد عليه السلام در پايان اين فراز ، از خداوند متعال درخواست مى كند كه فرشتگانى كه اعمال بد را در صحيفه ى عمل انسان ثبت مى كنند ، هيچ عمل زشتى ثبت نكنند و در مقابل ، فرشتگانى كه اعمال نيك انسان را مى نويسند ، اعمال نيك در نامه ى عمل انسان ثبت كنند و از انسان شادمان باشند. از اين درخواست چنين برمى آيد كه كاتبان اعمال ، در سرنوشت انسان ها سهيم هستند و عزت و خست در احوال آنان دخيل است ؛ به طورى كه به هنگام ثبت گناه، نگران و به هنگام ثبت حسنات ، مسرور و شاد مى گردند.
و اذا انقضت أيام حياتنا ، و تصرمت مدد أعمارنا ، و استحضرتنا دعوتك التى لا بد منها و من اجابتها ، فصل على محمد و آله ، و اجعل ختام ما تحصى علينا كتبة أعمالنا توبة مقبولة لا توقفنا بعدها على ذنب اجترحناه ، و لا معصية اقترفناها ؛
خدايا ! اگر ايام زندگى و مدت عمر ما سپرى شد و تو ما را احضار فرمودى كه ما گزيرى از اصل احضار و اجابت آن نداريم ، پس بر محمد و خاندان او درود فرست و آخرين عمل ما را كه كاتبان اعمال ما مى نويسند ، پذيرفته قرار ده ، به گونه اى كه پس از آن ديگر ما را در برابر گناه و معصيتى كه مرتكب شده ايم ، براى كيفر و عقوبت باز ندارى.
نقش حسن و قبح عمل در نيك فرجامى و بد فرجامى
امام سجاد عليه السلام در اين فراز توبه اى را درخواست مى نمايد كه پيش از مرگ انجام پذيرد و مورد قبول واقع شود . خداوند سبحان مى فرمايد :
(و ليست التوبة للذين يعملون السيئات حتى اذا حضر أحدهم الموت قال انى تبت الآن و لا الذين يموتون و هم كفار أولئك أعتدنا لهم عذابا أليما)؛
براى كسانى كه تا هنگام فرا رسيدن مرگ كارهاى زشت انجام مى دهند و در آن هنگام مى گويند: اكنون توبه كرديم ، توبه اى نيست و نيز براى كسانى كه در حال كفر مى ميرند ، (بلكه) براى اينها عذاب دردناك مهيا ساخته ايم .
نيز در روايات بسيار وارد شده است كه توبه در هنگام مشاهده ى نشانه هاى مرگ مورد قبول نخواهد شد.
اصولا سرانجام اعمال انسانى بسيار كارساز است و فرد در هر حال كه بميرد، آن وضع براى او ثابت خواهد بود . بنابراين ، اگر انجام اعمال حسنه و نيك براى شخص عادى و طبيعى باشد ، در وقت مردن نيز به همان شكل عمل مى كند . بر عكس ، آن كه پيوسته در پى اعمال ناهنجار بوده و به كردارهاى بد و زشت مشغول بوده ، به هنگام مردن نيز پليد مى ميرد. امام على عليه السلام مى فرمايد :
أى الجديدين ظعنوا فيه ، كان عليهم سرمدا؛
انسان در هر يك از شب و روز كه بميرد ، آن حال براى وى دايمى خواهد بود .
اين مسئله اختصاص به شب و روز ندارد ، بلكه همه ى حالات مختلف انسانى چنين است ؛ اگر در اطاعت خدا جان دهد به سعادت ابدى مى پيوندد و اگر همراه با شيطان دينا را ترك كند ، به خذلان هميشگى مبتلا خواهد شد .
اين در واقع همان كيفيت پايان يافتن احوال انسانى است ؛ يعنى بدون شك حالات قبلى اسنان در چنين حالى نقش سرنوشت سازى بر عهده دارد و آخرين عمل ، كاشف از اوضاع قبلى انسان است كه بر پايه ى آن عمر فرد يا به نيك بختى ختم مى شود و يا به بدفرجامى پايان مى پذيرد .
به همين دليل ، آدمى بايد در تمامى حركات و رفتارها تلاش كند كه از طريق مستقيم و هدايت انحراف پيدا نكند ، زيرا چنان كه اشاره شد ، حقيقت هر فرد از مجموعه ى رفتارها و گفتارها و روش ها و تك تك حركات و سكنات او تشكيل يافته است و اعمال انسانى كه به صورت «كيف» انجام مى گيرد ، به تدريج به «جوهر » تبديل شده و با ذات فاعل آن عجين مى شود ؛ از اين رو ، پرواضح است كه اگر عمل ، نيك باشد ، طبع صالح آن با عالم پاك و درجه ى فرشتگان هم سو مى گردد و اگر از سنخ گناهان باشد ، قهرا با عوالم شيطان ها و ابليس لعين و موجودات شرور ديگر هم جهت خواهد شد و عاقبت انسان به يكى از اين دو مقصد منتهى مى گردد.
بر اين اساس و به پيروى از حضرت سيدالساجدين ، درخواست عاقبت به خيرى از حضرت پروردگار -جل جلاله - بايد دعاى هميشگى مؤمنان باشد .
و لا تكشف عنا سترا سترته على رؤوس الأشهاد ، يوم تبلو أخبار عبادك ؛
بارپروردگارا! در آن روز كه به حساب بندگانت رسيدگى مى كنى ، پرده اى را كه بر گناهان كشيده اى و آن را از ديد ديگران مستور داشته اى ، از ما برمگير.
.............................
