نیاز و نیازمند
• بخشی از دعای 12
ای حاجتمندان! بدانید كه برای حوائجتان جز در خانه
ليجزى الذين اساؤ ا بما عملوا و يجزى الذين احسنوا بالحسنى عدلا منه، تقدست اسمائه و تظاهرت آلائه، لا يسئل عما يفعل و هم يسئلون. تا بدكاران را به كيفر رساند، و آنان را كه رفتارى نيكو داشته اند و عمل صالح انجام داده اند به كرامت و فضيلت اكرام فرمايد؛ زيرا اقتضاى عدل خداى متعال همين است. اسماء او منزه از هرگونه نقص، و نعمت هاى او در كمال ظهور است؛ هرگز از او سؤ ال نشود، بلكه - مكلفان - جملگى مورد سؤ الند.
مسأله جزا و پاداش در روز محشر، بسان آنچه در نظارت هاى قضايى بشرى مى گذرد نيست. مسأله كيفرى در اين حكومت ها عبارت از قراردادهايى است كه در مقابل هرگونه جرم و جنايت وضع شده اند، ولى بين جرم و كيفر هيچ گونه سنخيتى در كار نيست؛ مثلا جريمه نقدى، حبس، تعزير و يا ساير مجازات هاى مورد قبول نظام اجتماعى، قراردادهاى اعتبارى است كه يا شارع مقدس آن ها را قرار داده و يا امت هاى مختلف براى بهبود وضع زندگى و امكان تشكل جامعه سالم آن ها را به امضا رسانيده اند. در هر حال، زندان رفتن دزد يا قاتل يا كسى كه فساد ديگرى را مرتكب شده، با نوع جرم او هيچ گونه شباهت ماهوى ندارد. حتى در اين دنيا امكان دارد كه انواع مجازات ها را عوض كرد و به جاى هر يك چيز ديگرى گذاشت؛ چنان كه در محاكم مختلف دنيا ديده ايم كه براى جرم واحد دو نوع كيفر قرار داده اند و در عين حال، اين چندگانگى در حكم را عيب هم نمى دانند.
اما پاداش و عقوبت اخروى چنين نيست و در آن جا، هر چه هست متناسب با نوع عمل افراد است، يعنى فرد در آن جا تكوينا عكس العمل كردار خود را مى بيند؛ چنان كه در نهاد تكوينى اين جهان نيز عكس العمل طبيعى اعمال، معلول و فرآورده خود عمل است. مثلا اگر كسى غذاى مسمومى مصرف كند و متعاقب آن مبتلا به خونريزى دستگاه گوارش يا زخم معده شود، اين جزاء متناسب با همان عمل است. عكس العمل تمامى اعضا در مقابل اعمال غير مناسب نيز درست بر همين منوال است.
در آخرت، عملكرد انسان بازتاب هاى تكوينى خود را نشان مى دهد و تمامى اعمال با تأثيرات فوق العاده خود رخ مى نمايند و اثر خود را همچنان كه مى بايد به جاى مى گذارند. لذا بازتاب كفر غير از نفاق و عكس العمل ظلم غير از فسق مى باشد. در قرآن كريم آياتى كه حكايت از اين بازتاب ها و كيفرها مى كنند بسيار است، همانند آيه كريمه لها ماكسبت و عليها ما اكتسبت، فمن يعمل مثقال ذره خيرا يره، انما تجزون ماكنتم تعملون. و لذا فرمود: و لا تظلمون فتيلا.
امام در آخرين قسمت اين فراز در همين مرتبه فرمود: لا يسئل عما يفعل و هم يسئلون.
از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمودند: لا يسئل عما يعفل لانه لا يفعل الا ماكان حكمه و صوابا تا آن كه مى فرمايند: و هم يسئلون: يعنى بذلك خلقه انه يسئلهم: از خداوند در مورد آنچه انجام داده سؤ ال نمى شود، زيرا او كارى را انجام نمى دهد مگر طبق حكمت و حق. اما انسان ها مورد سؤ ال واقع مى شوند، چون براى همين خلق شده اند.
يعنى تمامى آنچه خداى متعال انجام مى دهد، متن حكمت و مصلحت است و سؤ ال از حكمت و مصلحت بى معنا مى باشد. تا آن كه امام عليه السلام مى فرمايند: معنى و هم يسئلون آن است كه خدا آنان را خلق فرموده تا از آن ها سؤ ال كند.
..........................
