̶ حمد اختصاص به پروردگارى دارد كه اول است و كسى قبل از او نبوده و آخر است و كسى بعد از او نخواهد بود.
̶ خدايى كه ديدگان انسانها، ناتوان از رويت اوست و انديشه توصيف كنندگان عاجز از تعريف و توصيف او مى باشد.
̶ او با دست قدرتش خلق موجودات را بنيان گذاشت و با اراده اش مخلوقات را اختراع نمود.
̶ سپس موجودات را در مسير خواست خويش قرار داد و آنان را در راه محبت خود استخدام كرد. در حالى كه دست پرورده هاى او قادر نيستند خود را از مقدم بودن به تاخير اندازند و يا از به تاخير افتادن خود را جلو قرار دهند.
̶ خدايى كه براى هر موجود زنده روزى معين تقسيم فرموده و كسى نمى تواند از آنكه زياد داده چيزى بكاهد و يا به آنكه كم داده چيزى زياد كند.
̶ آنگاه خداوند تبارك و تعالى براى هر كدام آنها در زندگى مدتى معين و پايانى معلوم قرار داده تا در محدوده عمر به خواسته هاى خود برسد و سالهاى زندگى اش پايان پذيرد و حساب عمرش را تمام و كمال بستاند و در نتيجه به وعده هايى كه به او داده از اجر سرشار بهشت و يا پاداش ترسناك دوزخ نائل شود. «تا كسانى را كه بد كرده اند در برابر كارهايى كه انجام داده اند سزا دهد و كسانى را كه نيكى كرده اند پاداش نيكو دهد» (سوره ى النجم- 31).
̶ و اين از عدل خداوندى است كه چنين پاداش مى دهد. خدايى كه اسماءش مقدس و نعمت هايش پى در پى است. كسى از او درباره ى كارهايش سئوال نمى كند، ولى از كرده هاى بندگانش سئوال خواهد شد.
̶ حمد مخصوص پروردگارى است كه اگر بندگان خود را از شناخت شكرگزارى نسبت به نعمت هاى پى در پى و كرامات پيوسته اش محروم مى كرد از نعمت هاى حضرت او استفاده مى كردند ولى حمدش را بجا نمى آوردند و روزى آنها را وسعت مى بخشيد ولى شكرش را ادا نمى كردند.
̶ و اگر از حمد و شكرش محروم مى ماندند از مرز و حدود انسانيت خارج شده و در گروه چهارپايان قرار مى گرفتند و آن مى شدند كه در كتاب محكم خود ايشان را توصيف فرموده است: «نيستند جز چهارپايان و بلكه از آنها گمراهترند» (فرقان- 44.)
̶ حمد خداى را به خاطر آنچه از خود به ما شناساند و طريقه شكرگزارى اش را به ما الهام فرمود و درهاى دانش و درك ربوبيتش را به روى ما گشود و ما را دلالت نمود كه چگونه به وسيله اخلاص به مرتبه توحيد و يگانگى حضرتش برسيم و از انحراف و دودلى در امر خويش دورمان ساخت.
̶ چنان حمدى كه براى ما در بين مردمى كه هماره حمدش را بجا مى آورند زندگى بخش باشد و از كسانى كه در جلب رضا و عفو پروردگار سبقت گرفته اند، سبقت گيريم.
̶ حمدى كه به وسيله آن تاريكى هاى عالم برزخ را برايمان روشن سازد و راه جهان آخرت را بر ما آسان نمايد و منازل ما را در مكانهاى گواهان شرف بخشد.
̶ «روزى كه هر كس در گرو اعمال خويش است و به كسى ظلم نمى شود، روزى كه دوست براى دوست خود كارى نمى تواند بكند و آنها يارى نشوند» (جاثيه- 22 و دخان- 41)
̶ حمدى كه از ناحيه ما تا بالاترين مرتبه بالا رود، در كتاب نوشته شده اي كه مقربين بر آن شاهدند.
̶ حمدى كه باعث روشنى چشم ما شود، زمانى كه چشم ها خيره مى گردند و سبب روسفيدى ما گردد، روزى كه چهره ها سياه است.
̶ حمدى كه سبب شود از آتش دردناك دوزخ آزاد شويم و به جوار رحمت حق رهسپار گرديم.
̶ حمدى كه به توسط آن همراه فرشتگان مقرب قرار گيريم و در خانه هايى كه جاودانى و جايگاه پرارزش هميشگى است همسايه و همنشين انبياء مرسل شويم.
̶ حمد مخصوص خداوندى است كه اخلاق پسنديده را براى ما انتخاب نمود و روزيهاى پاكيزه اش را در اختيارمان گذاشت
̶ و تاج برترى بر همه مخلوقات را بر سر ما نهاد و كارى كرد كه جميع موجودات به قدرت پروردگار منقاد و فرمانبردار ما شوند و به نيرو و عزت حق به اطاعت ما درآيند.
̶ حمد خدايى را كه درهاى حاجت به غير خودش را بر روى ما بست، پس ما چگونه مى توانيم سپاسش را بجا آوريم؟ يا از اينهمه نعمت هايش اداى شكر نمائيم، نه هرگز!
̶ حمد خداوندى را كه وسايل گشودنى ها و ابزار دفع كردنى ها را در وجودمان قرار داد و ما را به ارواح زندگى بهره مند ساخت و اسلوب و ساختمان اعمال را در ما ثابت فرمود و ما را با غذاهاى پاكيزه و متنوع آشنا ساخت و به فضل و كرمش بى نيازمان كرد و به لطفش زندگى به ما بخشيد.
̶ آنگاه دستوراتى به ما داد تا در طاعت و بندگى اش امتحانمان كند و ما را از انجام كارهايى نهى فرمود تا در شكرگزارى اش آزمايشمان نمايد و ما با دستوراتش مخالفت كرديم و در آنچه نهى فرموده بود داخل شديم ولى پروردگار در كيفر دادن ما شتاب نكرد و در انتقام گرفتن از ما عجله ننمود بلكه به خاطر رحمت خويش بر ما كرم نموده و به علت رافت و بردبارى فوق العاده ى خويش انتظار بازگشت و هدايت شدن ما را كشيد!
̶ و حمد مخصوص خداوندى است كه ما را به توبه كه مرحمتى از آن بزرگوار بود دلالت فرمود كه اگر از حضرت او چنين عنايتى نمى شد مستحق بلا و عذاب بوديم و چقدر بزرگ است احسان و فضل او بر ما.
̶ البته روش پروردگار در مساله توبه براى امتهاى قبل از ما همانند توبه كردن ما نبوده و خداى مهربان چيزى كه در طاقت ما نبوده برداشته و بيش از توانمان ما را تكليف نفرموده و جز آسانى و سهولت برايمان نخواسته تا آنجا كه براى هيچكدام از ما عذر و بهانه اي باقى نماند.
̶ با اين اوصاف هر كه از ما پروردگار را نافرمانى كند نابود خواهد شد و هر كه به او رغبت نشان دهد و توبه كند سعادتمند مى گردد.
̶ حمد خداى را به مثل حمدى كه فرشتگان نزديك به او و آفريده هاى پرارزش او برايش انجام مى دهند
̶ حمدى كه بر ساير حمد و ستايشها برتر باشد، همانند برترى پروردگار ما بر همه آفريده هايش.
̶ و نيز حمد براى او به خاطر هر نعمتى كه به ما و همه بندگانش از گذشته و حال داده به عدد آنچه كه خود بر آنها احاطه علمى دارد و براى هر كدام از نعمت ها چندين برابر به طور دايم تا روز قيامت.
̶ حمدى كه حد و حدود آن و حساب و شماره ى آن پايان ندارد و نمى توان به انتهايش دسترسى پيدا كرد و مدتش قطع شدنى نيست
̶ حمدى كه ثمره اش بندگى و بخشش حضرت اوست و وسيله اي براى رسيدن به رضا و آمرزش و بالاخره رفتن به بهشت مى باشد. حمدى كه پناه از عذاب و در امان بودن از خشم پروردگار و كمك براى بندگى و اطاعت حضرت حق باشد و حمدى كه مانع از گناه و مددكننده انجام واجبات و تكاليف ما شود.
̶ حمدى كه به توسط آن در بين سعادتمندان از اولياء خدا سرفراز شويم و از بركت آن در صف شهداء و كشته شدگان به اسلحه ى دشمنان پروردگار درآئيم كه او ياور مومنين و ستوده شده است.
.........................
