• بخشی از دعای شانزدهم
1- خداوند هر كس را كه پس از توكل به او، درباره فقرش شكایت به
در نخستين فراز از اين دعا امام عليه السلام تابعان، طرفداران ايمان آورندگان و تصديق كنندگان پيامبران را در اعصار مورد توجه قرار داده و از خدا درخواست لطف و مرحمت نسبت به همه ى آنها را كرده است.
― نخست مى گويد: (بار خداوندا تابعان و تصديق كنندگان پيامبران، از مردم روى زمين (كه به آنها گرويده) و به حقائق پنهانى (كه آنها را بدان ارشاد كرده پذيرفته اند را مورد لطف و عنايت خود قرار ده)، (اللهم و اتباع الرسل و مصدقوهم- من اهل الارض- بالغيب).
― همان كسانى كه (به هنگام معارضه ى دشمنان با آنها به وسيله ى تكذيب (در كنار رسولان تو قرار گرفتند) و با اشتياق قلبى و با حقايق ايمان به سوى فرستادگانت شتافتند) (عند معارضه المعاندين لهم بالتكذيب و الاشتياق الى المرسلين بحقائق الايمان).
― يعنى: (همه ى كسانى كه در سراسر دهر و در تمام زمانها پيامبرى را به سويشان فرستادى و دليلى براى آنها اقامه فرمودى، از زمان آدم تا محمد (ص) و آل او همان پيشوايان هدايت و رهبران اهل تقوى كه بر همه ى آنها سلام باد- خداوندا همه ى آنها را از ناحيه ى خود با مغفرت و رضوانت ياد فرما) (فى كل دهر و زمان ارسلت فيه رسولا، و اقمت لاهله دليلا من لدن آدم الى محمد صلى الله عليه و آله، من ائمه الهدى، و قاده اهل التقى... على جميعهم السلام، فاذكرهم منك بمغفره و رضوان).
― در دومين فراز از اين دعا ياد اصحاب حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم را به خصوص مورد توجه قرار داده و زحمات طاقت فرساى آنان در حمايت از رسول گرامى اسلام را به خاطر آورده از خداوند لطف و رضوانش را براى آنان مطالبه كرده مى گويد: (بار خداوندا نسبت به اصحاب محمد (ص) به خصوص كه شرط صحبت و همراهى را به خوبى رعايت كرده اند لطف ويژه روا دار) (اللهم و اصحاب محمد خاصه الذين احسنوا الصحابه).
― صحابه اى كه به خوبى از عهده ى امتحانات و آزمايشات سخت زمان آن حضرت در ياريش برآمدند و او را در كنف حمايت خود گرفتند (و الذين ابلوا البلاء الحسن فى نصره، و كانفوه).
― (ياران و ايمان آورندگانى كه در رسيدن به حضورش و پذيرفتن دعوتش به سرعت حركت كردند و از يكديگر سبقت جستند) (و اسرعوا الى وفادته، و سابقوا الى دعوته).
― مومنان (پاك سرشتى كه) به هنگام شنيدن حجت و براهين رسالتش اجابتش كردند (و هيچ سستى در اين راه به خرج ندادند) (و استجابوا له حيث اسمعهم حجه رسالاته).
― همانها كه به صرف پذيرش ايمان و اقرار با زبان اكتفاء نكردند. (بلكه براى اظهار كلمه ى او و برقرارى آئينش، از همسران و فرزندان جدا شدند) (و فارقوا الازواج و الاولاد فى اظهار كلمته).
― نه تنها ايمان آورده، از همسران و اولاد در راه پيشبرد اهداف او جدا شدند كه دست به شمشير بردند و در تثبيت نبوت او با پدران و فرزندان به جهاد و مقاتله پرداختند (و قاتلوا الاباء و الابناء فى تثبيت نبوته).
― (و سرانجام به بركت او پيروز گرديدند (و آئينش را برقرار داشتند) (و انتصروا به).
― همچنين (كسانى كه از جان و دل به او ايمان آوردند و در راه مودت او اميد به تجارتى بى زيان داشتند) (و من كانوا منطوين على محبته يرجون تجاره لن تبور فى مودته).
― و نيز (كسانى كه به هنگام تمسك جستن به آئين آن حضرت قبائلشان از آنان دورى گزيدند) (و الذين هجرتهم العشائر اذ تعلقوا بعروته).
― (و كسانى كه به هنگام مسكن گزيدن در سايه ى قرابت اين رسول بستگان از آنها بريدند) (و انتفت منهم القرابات اذ سكنوا فى ظل قرابته).
― (خداوندا گذشت و فداكاريهائى را كه اينها براى تو و در راه تو داشته اند فراموش مفرما) (فلا تنس لهم اللهم ما تركوا لك و فيك).
― نه تنها آنها را فراموش نفرما (كه آنان را از رضوان خويش خشنود گردان) (و ارضهم من رضوانك).
― (و به خاطر آنكه مخلوق را به سوى تو گرد آوردند و همراه پيامبرت داعيان به سوى تو بودند آنها را (به خشنودى خود خشنود ساز) (و بما حاشوا الخلق عليك و كانوا مع رسولك دعاه لك اليك).
― (و از اين جهت كه به خاطر تو از ديار قوم خود هجرت كردند و از وسعت و رفاه معاش خارج شده و به زندگى سخت روى آوردند از آنها تشكر كن) (و اشكرهم على هجرهم فيك ديار قومهم، و خروجهم من سعه المعاش الى ضيقه).
― و نيز نسبت (به كسانى كه در راه اعزاز دينت مظلومانشان را فراوان ساخته اى لطفت را ارزانى دار) (و من كثرت فى اعزاز دينك من مظلومهم).
― در سومين فراز توجه به خود را به تابعان و كسانى نموده كه پس از صحابه آمده و به آنها در ايمان و عقيده به اسلام پيوسته اند و براى آنان از خداوند جزاى خير را مسئلت فرموده است.
― نخست عرضه مى دارد: (بار خداوندا به تابعين و كسانى كه پيروى اصحاب محمد (ص) را برگزيدند و اين تبعيت را به خوبى پيش بردند همانها كه مى گويند: پروردگارا ما و برادران ما كه پيش از ما ايمان آوردند را بيامرز، بهترين پاداش و جزايت را برسان) (اللهم و اوصل الى التابعين لهم باحسان الذين يقولون: (ربنا اغفر لنا و لاخواننا الذين سبقونا بالايمان) خير جزائك).
― و به دنبال آن جهات عقيدتى و عملى تابعين و پيروان اصحاب را توضيح مى دهد تا آنها را با ويژگى خاص خود معرفى كند. مى گويد: (همانها كه سمت حركت خود را سمت حركت صحابه قرار دادند و جهت نظر خويش را جهت گام آنها انتخاب كردند، طريق ايشان را پيمودند) (الذين قصدوا سمتهم، و تحروا وجهتهم، و مضوا على شاكلتهم).
― (در آنان كه شكى در بصيرت و بينائيشان به وجود نيامد (كه آهنگ بازگشت از اين عقيده كنند) و شبهه اى در پيمودن آثار آنان در دلشان خلجان نكرد و در اقتداى به نشانه هاى هدايت آنان ترديدى به خود راه ندادند) (لم يثنهم ريب فى بصيرتهم، و لم يختلجهم شك فى قفو آثارهم و الائتمام بهدايه منارهم).
― (تابعانى كه صحابه را در كنف حمايت خود گرفتند و آنها را در پيشبرد آئينشان كمك كردند، به دينشان متدين و به هدايتشان هدايت شدند) (مكانفين و موازرين لهم، يدينون بدينهم، و يهتدون بهديهم).
― آنچنان در پيروى و حمايت از آنان سخت و پابرجا بودند كه: (با آنان اتفاق كامل داشتند و در آنچه از ناحيه ى رسول خدا (ص) به آنان ابلاغ مى نمودند به هيچ وجه متهمشان نمى كردند) (يتفقون عليهم، و لايتهمونهم فيما ادوا اليهم).
― مى دانيم تابعين از نظر (اصطلاح) به كسانى گفته مى شود كه پيامبر را درك نكرده ولى اصحاب آن حضرت را درك نموده اند و آنان را در راه پيشبرد دين يارى كردند كه موضوع سخن امام در فراز پيش بود. ولى در اين فراز امام عليه السلام جهت نظر خود را متوجه تمام كسانى ساخته كه پس از صحابه آمده اند و همچنان تا روز قيامت خواهند آمد، براى همه ى اين افراد تقاضاى درود و صلوات و رحمت كرده است.
― در جمله ى نخست مى گويد: (بار خداوندا بر تابعان از امروز تا روز قيامت درود فرست، همچنين بر همسران و فرزندانشان، و بر همه ى كسانى از آنها كه تو را اطاعت كردند) (اللهم وصل على التابعين من يومنا هذا الى يوم الدين، و على ازواجهم، و على ذرياتهم، و على من اطاعك منهم).
― آنگاه از خداوند مى خواهد اين درود داراى ويژگيهاى خاصى باشد مى گويد: (درودى كه آنان را به وسيله ى آن از نافرمانيت حفظ فرمائى) (صلاه تعصمهم بها من معصيتك).
― (درودى كه باغهاى بهشت را براى آنان وسعت بخشى) (و تفسح لهم فى رياض جنتك).
― (درودى كه به وسيله ى آن كيد شيطان را از آنها بازدارى) (و تمنعهم بها من كيد الشيطان).
― (درودى كه به خاطر آن آنان را بر كارهاى نيكى كه از تو استقامت و يارى مى جويند كمك كنى) (و تعينهم بها على ما استعانوك عليه من بر).
― (درودى كه آنان را از حوادثى كه شب و روز پيش مى آيد- جز حوادث نيك- نگهدارى) (و تقيهم طوارق الليل و النهار الا طارقا يطرق بخير).
― (درودى كه به خاطر آن اعتقاد اميد نيك آنان را نسبت به خودت برانگيزى) (و تبعثهم بها على اعتقاد حسن الرجاء لك).
― (درودى كه بدان وسيله آنان را در طمع به آنچه نزد تو است تحريك كنى و موجب آن شود كه نسبت به آنچه در اختيار بندگان قرار گرفته تهمت نورزند) (و الطمع فيما عندك، و ترك التهمه فيما تحويه ايدى العباد).
― (تا آنان را به رغبت به سوى خود و ترس از خويشتن بازگردانى) (لتردهم الى الرغبه اليك و الرهبه منك).
― و آنچنان شود كه تو آنان را نسبت به زندگى وسيع اين دنيا زاهد و بى علاقه گردانى و نسبت به عمل براى عالم آخرت راغب و علاقمند سازى) (و تزهدهم فى سعه العاجل و تحبب اليهم العمل للاجل).
― (آنچنان نتيجه اى بخشد كه آمادگى كامل براى پس از مرگ برايشان به بار آورى) (و الاستعداد لما بعد الموت).
― (و هرگونه مشكلى كه به هنگام خروج جان از بدن بر ايشان پيش مى آيد بر آنها آسان سازى) (و تهون عليهم كل كرب يحل بهم يوم خروج الانفس من ابدانها)
― (همچنين آنان را از محذورات فتنه ها و شدت سوزندگى آتش و طولانى و جاودانى ماندن در آن را معاف دارى) (و تعافيهم مما تقع به الفتنه من محذوراتها، و كبه النار و طول الخلود فيها).
― (بلكه آنان را در منزل امنى از جايگاه متقين و پرهيزكاران منتقل سازى) (و تصيرهم الى امن من مقيل المتقين).
.......................
