از بزرگترين پديده هاى علمى و بهترين درسها كه از امام چهارم (ع) به ما رسيده است دعاى مكارم الاخلاق است كه در اين دعا امام چهارم (ع) ضمن فصلهاى متعدد و مختلف كه هر يك از آن فصول با صلوات افتتاح مى شود، قسمتهاى مختلف و متنوع اخلاقى را با تمام لطائف و دقايق آن روشن كرده اند. قبلا بايستى اين حقيقت را بدانيم كه اخلاق از بزرگترين نعمتهاى خداوند متعال است و يگانه سرمايه اى است كه با آن سرمايه، انسان به مقام خليفه اللهى و يا لقاءاللهى مى رسد. تنها عاملى كه ارزش انسان را پيش خدا بالا مى برد و مايه ى محبوبيت انسان در نزد خدا مى شود فقط اخلاق است. اگر بخواهيم بين احكام و اخلاق اسلامى تفكيك و امتيازى قائل شويم و ضمن يك مثل و تشبيه، حقيقت اين دو را ترسيم كنيم، بايستى بگوئيم كه احكام و عقايد، فقط كلاس دانشگاه انبياء و خط ورودى مكتب خدا مى باشد. آنجا كه دانشگاه اسلامى باز مى شود و ضمن شرايطى دانشجويان را به مكتب فرامى خوانند و قبول مى كنند، آن شرايط ورودى، التزام به عقايد و احكام اسلامى مى باشد. شرايط پذيرش دانشجو در مكتب انبياء اين است كه عقيده ى به خدا و زندگى قيامت و عمل صالح داشته باشند و ظهور عمل صالح به اين است كه احكام الهى را عملا تمرين كند. نماز بخواند و روزه بگيرد و زكات بدهد، و همچنين امر به معروف و نهى از منكر كند. ترك محرمات و التزام به واجبات، همه ى اينها شرايط پذيرش دانشجو در ورود به دانشگاه است. و شما مى دانيد كه به محض ورود به دانشگاه، انسانها دانشجو نشده اند و يا به مقامى از علم و دانش نرسيده اند، بلكه بعد از ورود، لازم است مرتب سر كلاسها حاضر شوند، درس و دانش فراگيرند و رشد علمى پيدا كنند تا موفق به اخذ دانشنامه بشوند. اسلام و قرآن، يك دانشگاه است در ارتباط با بزرگترين استادها، يعنى خداوند متعال. كسانى كه معتقد به اصول بوده و ملتزم به ترك محرمات و فعل واجبات هستند اينها فقط مسلمانند، وليكن اگر تصميم گرفتند كه در اين مكتب تربيت شوند و ارزش پيدا كنند، آن چنان كه مورد قبول خدا و اولياء او قرار گيرند، اين رشد و پرورش و تكامل ايمانى و اسلامى فقط از مسير ظهور اخلاق حسنه و رشد علمى انسان در تخلق به اين اخلاقها ميسر مى شود. يعنى اولين نمره ى قبولى و تكاملى در اين دانشگاه، ظهور رشد اخلاقى مى باشد. به همين مناسبت حضرت رسول اكرم، يگانه هدف بعثت خود را تتميم و تكميل مسائل اخلاقى مى داند و مى فرمايد: بعثت لا تمم مكارم الاخلاق. يعنى من به همين منظور مبعوث شدم كه اخلاق كريمه ى بندگان خدا را به تمام و كمال برسانم. بزرگترين مدالى كه خداوند در قرآن به حضرت رسول (ص) داده است همين آيه ى شريفه است كه مى فرمايد: و انك لعلى خلق عظيم. يعنى تو داراى خلقى بس نيكو و عظيم هستى. و بر اساس همين خلق عظيم، رحمت عالميان شناخته شده است و خداوند فرموده است: و ما ارسلناك الا رحمه للعالمين. تو مظهر رحمت خدا براى تمامى اهل عالم هستى. پس همانطور كه يگانه نشان و مدال مخصوص حضرت رسول اكرم (ص) رشد اخلاقى آن سرور است، امتياز مخصوص دين او و خط تكاملى او كه براى امت ترسيم كرده است همين مسائل اخلاقى مى باشد كه ائمه ى اطهار عليهم السلام و مخصوصا امام چهارم، آن مسائل اخلاقى را توضيح داده و تفسير نموده اند. پس هر كس مى خواهد بداند كه آيا به اندازه ى يك قدم در خط اسلام حركت كرده است و يك نمره ى كوچك قبولى دارد يا نه، بايستى به اخلاق خود مراجعه كند و ببيند كه از مسائل اخلاقى چقدر و چه اندازه برخوردار شده است. قبلا بايستى اين مسئله روشن گردد كه ظهور مسائل اخلاقى و صفاتى كه به عنوان خلق، شناخته مى شود بين انسان و خدا و يا انسان و انسانهاى ديگر، ممكن و ميسر مى شود. ظهور صفات اخلاقى و اخلاق حسنه در حالات تك و تنهائى و يا خودگرائى، ممكن نيست زيرا خلق به معناى نمايش خلقت است. كلمات فعل، بر وزن قفل، از نظر قواعد ادبى دلالت مى كند بر نمايش فعل. يعنى آنجا كه فعل انسان و يا صفت او و يا عمل او به صورت جنگى نمايش داده مى شود و يا به نمايش گذاشته مى شود، براى نشان دادن اين نمايش، كلمه ى فعل به كار مى رود. پس خلق، يعنى نمايش خلقت، يعنى چنانكه خلق شده اى، خلقت خود را به نمايش بگذارى و از اين خلقت، جنگى و خلاصه اى در اختيار ديگران قرار دهى. بديهى است كه يك چنين نمايشى در حال تنهائى، بدون ارتباط با خدا و يا بندگان خدا ممكن نيست. پس همه جا ظهور صفات اخلاقى و اخلاق حسنه، در ارتباط با غير خود ممكن و ميسر است. به همين مناسبت، امام چهارم عليه السلام مكارم اخلاق را در ارتباط با خدا مطرح مى كند و ضمن جملات دعا و نيايش، اخلاق كريمه را به نمايش مى گذارد و ظهور اولين مرتبه ى اخلاق را بعد از ارتباط با خدا به صورت دعا و نيايش، با كلمه ى صلوات بر آل محمد افتتاح مى كند تا بدين وسيله نشان دهد كه اولين صفت اخلاقى انسان كه به نمايش گذارده مى شود ارتباط يافتن با محمد و آل محمد، و طلب رحمت و بركت براى آنها مى باشد. در اينجا لازم است دليل افتتاح دعاى مكارم الاخلاق را با صلوات و تمامى دعاهاى ديگر كه دستور داده اند دعاهاى خود را با صلوات افتتاح كنيد و آن دعاها را بين دو صلوات قرار دهيد، بيان كنيم.
.....................
