اخلاق و كردار ناپسند
بخشی از دعای ششم صحیفه سجادیه :
پناه ببرید به خداوند بزرگ از
حضرت سجاد عليه السلام از خداوند متعال خواسته است كه فرزندانش را صالح و بهره مند از آنان قرار دهد ، زيرا پدر و مادر از فرزند صالح هميشه خشنود و بهره مند بوده و از وجود آنها لذت مى برند . ادب و تواضع فرزند صالح در مقابل والدين آن گاه امكان دارد كه والدين آنان را به زيور ادب و صلاح آراسته باشند و چنين فرزندانى هرگز قابل مقايسه با اولادى كه به والدين بى اعتنا بلكه هتاك و بى ادب هستند ، نخواهند بود ، زيرا رنجى بزرگ تر از اين بر پير افتاده نمى توان تصور كرد كه در زمان حاجت ، مورد كم مهرى فرزند قرار گيرد ، بر اين اساس ، پدران و مادران بايد در رفتار با فرزندان دقت كنند كه سازنده ترين مسئله براى نهال خام كودكان ، روش آنان است .
الهى امدد لى فى أعمارهم ، و زد لى فى آجالهم ، و رب لى صغيرهم ، و قو لى ضعيفهم ، و أصح لى أبدانهم و أديانهم و أخلاقهم ، و عافهم فى أنفسهم و فى جوارحهم و فى كل ما عنيت به من أمرهم ، و أدرر لى و على يدى أرزاقهم ؛
خدايا ، براى آرامش و مسرت من عمر فرزندانم را طولانى گردان و أجل و سرآمد عمر آنان را به تأخير افكن . كودكان مرا پرورش و فرزندان ناتوانم را نيرومند ساز و براى دل خوشى من ، اولاد مرا سالم و دين و اخلاق آنان را نيكو بدار و در جان و بدن و در تمام امورى كه براى آنان در آن مى كوشم عافيت مقدر كن و روزى فراوان به من عطا كن كه فرزندانم را در رفاه و آسايش قرار دهم .
لزوم مديريت همه جانبه ى خانواده
از اين عبارت ها به خوبى برمى آيد كه در مكتب تربيتى اسلام ، نظام عاطفى در نهاد خانواده مورد عنايت بسيار است و پدر متكفل همه جانبه ى امور خانواده ى خود بايد باشد ؛ يعنى بايد از هر جهت ، اعم از نظر رفاه زندگى و نيز از نظر سلامت فرزندان و هم چنين در جنبه ى اخلاقيات و زندگى اجتماعى و نيز از نظر تربيت روانى و معنوى و دينى، بايد فرزندان را در تحت سرپرستى خود قرار دهد . پدر بايد ديدى وسيع و همه جانبه داشته باشد و با دو چشم دنيايى و آخرتى به صلاح و سداد فرزندان بنگرد و به مديريت و راهنمايى آنان همت ورزد .
در هر حال ، مجموعه عبارت هاى اين فراز لزوم رعايت عاطفه ى شديد خانوادگى است ؛ امرى كه امروز در جوامع غربى ناديده گرفته شده و مراكز فساد تفريحى و عياشى در خارج از محيط خانه ، اين نهاد عظيم را به فراموشى سپرده است .
اهتمام شديد به دنياى مرتبط با آخرت ، اين درس را مى آموزد كه رعايت رفاه زندگى و سلامتى تن و بهداشت محيط خانوادگى حتمى است ، ولى همه ى اينها بايد با محبت به خدا و تكامل در راه احياى انسانيت درآميزد .
نقش پدر در استحكام خانواده
از نكات درخور ديگر اين فراز آن است كه امام معصوم عليه السلام از خداوند متعال خواسته است كه روزى فرزندانش اولا - بسيار باشد و ثانيا - در دست او باشد و پدر داراى قدرت مالى و تأمين حاجت خانوادگى باشد . اهميت موضوع در آن است كه در اين صورت آرامش زن و كودك هميشه در سايه ى قدرت قهرمان زندگى (پدر) تأمين مى شود ، چرا كه كودك اوايل سنين رشد كسى را قوى تر و داناتر و مسلطتر از پدر خود نمى شناسد و در سايه ى اين خيال ، زندگى آرام دارد و هر چه را نتواند حل كند و به هر چه زور و قدرتش نرسد ، آن را در مقابل قدرت و پنجه ى پدر قهرمان حل شده و غيرقابل مقاومت مى داند . از اين رو ، كودكى كه پدر را از دست داده است يا احيانا ناتوانى او براى فرزند ثابت شده است ، آن چنان خود را تنها و بدون تكيه گاه مى بيند كه زندگى در نگاه او تاريك و هر تهاجمى در زندگى او ، غولى غيرقابل دفاع است.
بر اين اساس ، حضرت سجاد عليه السلام با اين درخواست به پدران هشدار مى دهد كه هرگز در كنار محيط خانواده و كودكان اظهار عجز نكنند و منفى باف نباشند و به افراد تحت تكفل خود نويد دهند ، تا آرامش آنان محفوظ بماند و اين نكته اى است كه از نهاد روانى كودكان سرچشمه مى گيرد و رمز حل آن فقط در دست پدر است .
و اجعلهم أبرارا أتقياء بصرآء سامعين مطيعين لك ، و لأوليائك محبين مناصحين ، و لجميع أعدائك معاندين و مبغضين ، آمين ؛
و فرزندانم را از صالحان و پرهيزكاران قرار ده تا با روشن بينى ، گوش به فرمان و مطيع تو و اولياى ناصح و مشفق تو و با دشمنان تو ، سرستيز و دشمنى داشته باشند ، اجابت فرما .
درخواست نيكوكارى همراه با تقوا و بصيرت
امام عليه السلام در دعا براى فرزندان ، علاوه بر نيكوكارى ، تقوا و بينايى و شنوايى از خدا خواسته است و نمى خواهد در زمره ى كسانى باشند كه خداوند مى فرمايد :
(لهم أعين لا يبصرون بها و لهم آذان لا يسمعون بها)؛
آنان چشم دارند ولى نمى بينند و گوش دارند ولى نمى شنوند .
يا از جاهلان متنسك نباشند كه جاهلانه عبادت كنند ؛ چنان كه اميرمؤمنان عليه السلام فرمود : «دو دسته كمر مرا شكستند : عالمان پرده در و عابدان جاهل» . كسانى كه از روى بينايى كار نمى كنند و عمل شان مقبول درگاه خدا نيست ، زيرا اين قبيل افراد به كمند شيطان بسيار نزديك بوده و به آسانى در دام او گرفتار مى شوند و تاريخ جريان هاى تلخ چنين پيشامدها را نمى تواند فراموش كند .براى نمونه «خوارج» در زمان على عليه السلام عابدان شب و صائمان روز بودند و در پيشانى آنان پينه هاى آثار سجده به خوبى پيدا بود و لب هاى خشك آنان از روزه هاى تابستانى آنان حكايت مى كرد ، ولى آن چنان در كمند «عمرو بن العاص» و «معاويه» گرفتار آمدند كه حيرت هر متفكر جست وجوگر را برمى انگيزد . جهل آنان پيروزى بزرگى را نصيب معاويه نمود و شمشيرهاى آنان به جاى آن كه قلب دشمن قرآن و اسلام يعنى معاويه را بشكافد ، فرق على عليه السلام را در محراب عبادت هدف قرار داد .
آرى ، تأسف بارتر از اين مسئله چيزى نيست كه نيروهاى خودى به دشمن خونخوار تبديل شوند و جامعه ى خود را تباه سازند .
به اين دليل ، در روايت است كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود :
اذا تقرب العباد الى خالقهم بالبر ، فتقرب اليه بالعقل ؛
هرگاه بندگانى با انجام اعمال نيك به سوى آفريدگارشان نزديكى جستند ، تو با عقل به سوى خدا تقرب بجوى .
چه جانسوز است كه دوستان حرف دشمنان را بزنند و در نقش آنان و در مسير اهداف آنان حركت كنند و امرى را كه دشمن به هيچ وجه به آن دسترسى ندارد ، به دست خود عملى كنند . از اين رو ، هميشه اين دعاى امام عليه السلام را بايد از خدا خواست كه خدايا ! تو ما را از بندگان پرهيزكار ولى دانا و بينا قرار ده .
جايگاه حب و بغض در تربيت فرزند
در اين قسمت امام عليه السلام مى خواهد كه فرزندان داراى حس حب و بغض باشند .
در روايت آمده است :
هل الدين الا الحب و البعض ؟! ؛
آيا دين چيزى جز دوستى و دشمنى است ؟!
فردى كه دوست و دشمن را نمى شناسد و در همه جا و به هر سو و در هر جريانى ، از كنار آن بى تفاوت مى گذرد ، همواره دست خوش هر حركت بوده و هيچ گونه شخصيتى از خود نخواهد داشت . انسان والا و مؤمن ، پيوسته دوستدار صالحان بوده و نسبت به دشمنان كينه ورز و خشن است ؛ چنان كه قرآن كريم مى فرمايد : (أذلة على المؤمنين أعزة على الكافرين).
اللهم اشدد بهم عضدى ، و أقم بهم أودى ، و كثر بهم عددى ، و زين بهم محضرى ، و أحى بهم ذكرى ، و اكفنى بهم فى غيبتى ، و أعنى بهم على حاجتى ، و اجعلهم لى محبين ، و على حدبين مقبلين مستقيمين ، لى مطيعين غير عاصين و لا عاقين ، و لا مخالفين و لا خاطئين ؛
خدايا پشت مرا به آنان محكم كن و كجى ها را به وسيله ى آنان استوار گردان و خويشاوندان مرا بسيار گردان و مجلس مرا با ايشان بيارا و يادم را به سبب آنان زنده بدار و در زمان نبودن من امور آنان را كفايت فرما و آنها را در نيازهايم كمك كار من بكن و آنان را دوستدار من بنما كه كاملا به من توجه كنند و در انجام امور استقامت داشته باشند ، در حالى كه مطيع من باشند و سركش و آزار رسان وگناه كار و خطاكار و سرستيز با من نداشته باشند.
.......................
