• بخشی از دعای 20
- عدل گستر باشید.
- خشم خود را فرو خورید.
- فتنه‌ها و خصومت را خاموش
اللغه: الا بلاء عطيه و بخشش كردن.
مننن و نعم: جمع منت و نعمت در معنى قريب همديگر هستند آن چيزى كه اعتقاد حقير است در فرق ما بين اين دو لفظ آن است كه منت اطلاق مى شود در دفع ضرر مثل آزاد كردن اسير و عبد و دفع دشمن و امثال اينها و نعمت عبارت از چيز دادن است مثل كسوه و مسكن و نان و آب و امثال اينها.
اسباغ: به معنى رسانيدن و اتمام يقال اسبغه اى افاضه اسبغ الوضوء اى اتمه.
حد: مرتبه.
بهيمه: جمع او بهايم به معنى حيوان غير مميز.
محكم: يعنى واضح الدلاله يا ثابتى كه نسخ نشود.
انعام: جمع نعم يعنى چهارپايان.
التركيب: على ما ابلاه متعلق بحمده و اسبغ عطف بر ابلاء جزاء لو الشرط تصرفوا و توسعوا.
يعنى: حمد سزاوار ذاتى است كه اگر حبس مى كرد از بندگان خود شناختن ثناء خود را بر چيزى كه امتحان نمود ايشان را از منتهاى پى در پى كه اعطاء ايشان كرد و نعمتهاى آشكارى كه بر ايشان رسانيد هر آينه تصرف در منن او مى كردند پس ثناء او نمى كردند و هر آينه غرق نعمت او مى شدند پس شكر نمى كردند اگر چنين مى شدند هر آينه خارج مى شدند از مرتبه ى انسانيت به سوى مرتبه ى بهيميه پس مى باشند مثل كسانى كه وصف كرد خدا در محكم كتاب خود اين جماعتى را كه در آيات من تدبر نمى كنند مثل چهارپايان هستند يا گمراه تر هستند از ايشان وجه اضليت انسان غير عالم از بهيمه يا از جهت آن است كه بهيمه را اگر زجر كنند منزجر مى شود و اگر امر كنند بجاى مى آورد به خلاف انسان كه با اين همه انبياء و اوصياء هيچ اعتناء نمى كنند و يا وجه آن است كه بر بهايم آلت معرفت و تميز داده نشده به خلاف انسان كه داده شد بر او و اسباب تميز و معرفت مع ذلك اعمال نمى كند.
دفع شبهه: قوله عليه الصلوه و السلام و لو كانوا كذلك مقصود از اين فقره نه اين است كه اگر حبس مى كرد انسان اضل از بهيمه بود و اين مطلب غلط است زيرا كه در اين حال مثل بهيمه بود صورت انسانيه را در انسانيت مدخليت ندارد
گر به صورت آدمى انسان بدى
احمد و بوجهل پس يكسان بدى
بلكه مقصود اين است كه بعد از اعطاء آلات و اسباب معرفت شكر نكنند و حمد نكنند و هر آينه اضل از بهيمه هستند حاصل كلام قوله (ع) لو كانوا متفرعات عدم شكر و عدم حمد است بعد از معرفت نه ترك شكر و حمد است بعد از حبس، معرفت زيرا كه در اين وقت خود بهيمه است نه اضل از آن.
.........................
