نیاز و نیازمند
• بخشی از دعای 12
ای حاجتمندان! بدانید كه برای حوائجتان جز در خانه
به دنبال دو بحث ثواب و عقاب و عفو و غفران، حركت و تكامل انسان، از طريق دعاها و نمازها شروع مى شود. انسان در خط تكامل، درست يك مسافر است. همانطور كه براى مسافر، سه اصل، رعايت مى شود تا سفر او به انتها مى رسد، يعنى اصل تصور مقصد و اصل راه حركت و اصل نيرو و بودجه ى مسافرت. اين سه اصل كه در ارتباط با يكديگر قرار مى گيرند، مسافرت و حركت به وجود مى آورند و در انتها انسان، به مقصد خود مى رسد. سفرهاى تكاملى هم به همين كيفيت است.
ابتدا، تصور مقصد كه مى گوئيم: انا لله و انا اليه راجعون. ما براى خدا هستيم و لازم است كه به سوى خدا برويم. يعنى خدا مقصد ما و هدف ما است و ببايستى خود را به خدا برسانيم و در اختيار او قرار گيريم، كه از اين حالت، تعبير به لقاء الله مى شود، و يكى از اسماء قيامت، يوم لقاء الله است، يعنى روزى كه انسان خداجو، خداى خود را يافته و در اختيار او قرار گرفته است. خدا مقصد خلقت و مقصد حركت مى باشد. تمامى آفرينش، به همين منظور ايجاد شده است كه انسان را به مقصد الهى خود برساند و بين انسان و خداى انسان، ارتباط به وجود آيد. و اما راه به سوى اين مقصد، همين دين خداست كه به وسيله ى انبياء و اولياء، ترسيم شده و نقشه ى آن را به ما داده اند. براى حركت در اين را به سوى مقصد، واجبات و مستحبات به وجود آمده، يعنى اعمال و افعالى كه انسان را تكامل مى دهد و او را پيش مى برد و به جلو مى راند و مى دواند تا وقتى كه آن حالت لقاءاللهى براى او حاصل گردد. محرمات دين، همان خطوطى است كه انسان را از صراط مستقيم، منحرف مى كند، به كفر و ضلالت مى كشاند و يا اينكه انسان را متوقف مى نمايد. در اين ميانه، بودجه ى مسافرت و انسان، دو نقش اساسى دارند كه تكامل و وصول به مقصد، منهاى اين دو نقش، قابل قصور نيست. نقش اول، آگاهى و آشنائى به آنچه خدا براى ما تهيه ديده است و ما به آنها نيازمند هستيم. نقش دوم، تقويت روحيه ى حركت.
اين را مى دانيم كه بزرگترين عامل فقر، جهل انسان است. انسان جاهل، فقيرترين فقرا مى باشد. جاهل نمى داند كه چه چيز براى او خلق شده و به چه چيز، نيازمند است. روى جهل و نادانى، در فقر مطلق باقى مى ماند. بالاتر از گنجها و ثروتها، علم به آن گنجهاو ثروتها مى باشد. ابتدا گنجنامه ها را مى خوانند و مى دانند، و به دنبال آن، به سوى گنجها حركت مى كنند. نقش ابتدائى دعاها، نمايش دادن گنجها و ذخيره هائى است كه خداوند در طبيعت و يا وجود خود ما، براى ما مقدر كرده است و ما از آنها بى خبر هستيم. مولا اميرالمومنين (ع) در وصف انسان مى فرمايد: دوائك فيك و ما تشعر، و دائك منك و ما تبصر. يعنى اى انسان، تمامى دواهاى تو كه مى تواند مرض جهل و فقر را معالجه كند، در وجود خودت مى باشد. و تمامى مرضها نيز از وجود خودت پيدا مى شود. دعاها، كتابها و عبارتهائى است كه همين دواها و مرضها را به ما نشان مى دهد، به اضافه ى آنچه خداوند در آينده ها و در عالم طبيعت براى ما ذخيره كرده است، به ما معرفى مى كند.
نقش دوم دعاها، پيدايش نيرو و مقاومت براى حركت است كه از اين نيروها تعبير به توفيق مى شود. مثلا انسان، از روى دعاها مى فهمد كه فضاى وسيعى به نام آسمان هست، و اگر به اين گردشگاه برود، بهره برداريهاى او چندين برابر مى شود وليكن براى پرواز، نيرو و قدرت لازم دارد. به وسيله ى همين دعاها از جانب خداوند متعال در انسان، نيرو و قدرت به وجود مى آيد كه مى تواند به آسمانها يا به سوى هر چيزى كه دانسته و فهميده است سفر كند. دعاها انسان را در ارتباط با خدا قرار مى دهد كه خداوند متعال، مبدء و منبع تمامى نيروها و قدرتها مى باشد. ضمن دعا و نيايش، خداوند به انسان، قدرت مى دهد، در اثر اين قدرتها كه در بحث گذشته از آن تعبير به غفران شده است، روحيه ى انسان بالا مى رود، درك و شعور او خيلى زياد مى شود و بالاخره، چنان مى شود كه خدا مى داند، و نمونه هاى آن در زندگى پيغمبران، مشاهده شده است. پيغمبران، بر همان كارهائى قادر و توانا بوده اند كه خدا قادر و توانا بوده است. احياى مردگان و شفاى مرضها و سفر به آسمانها، نمونه هائى از موفقيت پيغمبران است. به همين مناسبت، در وصف گفته اند: الصلوه معراج المومن. يعنى نماز، نردبان ترقى و تكامل است. صلاه، در لغت، به معناى دعا است، و همين نمازى كه ما مى خوانيم، سراسر آن خواهش و نيايش است. از همان ابتداى ورود به نماز، بعد از مختصرى حمد و تمجيد خدا، وارد نيايش و خواهش مى شويم كه ضمن هر جمله اى موفقيتى از خدا مى خواهيم. در بيان اهميت و عظمت دعا، خداوند مى فرمايد: قل ما يعبو بكم ربى لو لا دعاوكم. يعنى اگر شما از خدا خواهش نداشته باشيد، خداوند هم به شما اعتنائى نمى كند و براى شما ارج و ارزشى قائل نمى شود. دعا به معناى خواستن و خواهش كردن سرمايه هائى است از خداوند متعال كه در صورت اجابت، نياز وجودى انسان، برطرف مى شود و حالت غنى و استغناء حاصل مى گردد. با اين حساب، مى توانيم بگوئيم، دعاها از يك طرف، برنامه ها و بودجه هاى فرهنگى مكتب است، و از طرف ديگر، منبع نيروها و قدرتهائى است كه با كسب آنها انسان، نيرومند و مقاوم مى شود و مى تواند به حيات و حركت خود ادامه دهد.
.......................
