نیاز و نیازمند
• بخشی از دعای 12
ای حاجتمندان! بدانید كه برای حوائجتان جز در خانه
در اينجا براى وضوح بيشتر سر دعا، سئوالى مطرح مى شود كه جواب آن سئوال، حكمت دعا را روشن مى سازد. سئوال اين است كه پس از آنكه مقصد را دانستم و به سوى مقصد حركت كردم، قهرا خواهم رسيد، پس خواستن در اينجا چه برهانى دارد؟ من كه به سوى مقصد در حركت هستم، من كه كار مى كنم، كوشش مى كنم، به علم و عمل مشغول هستم، چه نيازى دارم كه از خدا كمك بخواهم كه او مرا برساند؟ كسى كه به سوى بهشت در حركت است و راه بهشت را مى داند، پس قهرا مى رسد. اگر موفقيت، در خواهش و نيايش و كمك خداست، حركت و فعاليت من چه برهانى دارد؟ و اگر موفقيت، دنباله ى حركت و فعاليت من است، دعا و خواهش و درصدى هم مربوط به كار و فعاليت بوده، معناى اين درصدها چيست؟ چقدر از موفقيتها نتيجه ى دعا و نيايش است و چقدر از آنها نتيجه ى كار و فعاليت من؟ و آيا مى شود كارى كرد كه فقط دانستن و توانستن باشد و دعا و نيايش از برنامه ى تكامل حذف شود؟ و يا اينكه بايد هميشه حركت و فعاليت انسان و بهره گيرى، توام با اين سه بعد باشد كه اگر هر كدام از آنها نباشد، هيچ نيست. راهنمائيهاى دين مقدس اسلام و ائمه ى اطهار (ع)، از يك طرف دعاها و خواهشها را به كيفيتى ترسيم كرده اند كه تمام موفقيت انسان، نتيجه ى اجابت دعاها و مستجاب شدن آن مى باشد، و باز از سوى ديگر، علم و عمل و مجاهدات را به كيفيتى تشويق نموده اند كه اگر اين مجاهدات به صفر برسد، زندگى انسان و موفقيت او در صفر قرار مى گيرد، هر چند دعاهاى او و خواهشهايش زياد باشد، به كيفيتى امر به دعا كرده اند كه اگر دعا نباشد، موفقيت صفر است چنان كه خدا مى فرمايد: قل ما يعبو بكم ربى لو لا دعاوكم. بگو اگر شما از خدا خواهشى نداشته باشيد، خداوند متعال هم به شما اعتنائى نمى كند. و جاى ديگر مى فرمايد: ان الذين يستكبرون عن عبادتى (اى عن دعائى) فسيدخلون جهنم داخرين. يعنى كسانى كه تكبر آنها را فرامى گيرد، و به سوى خداى خود نمى روند و از او چيزى نمى خواهند، در طريق همين تكبر و عدم خواهش، با ذلت و خوارى، گرفتار آتش جهنم مى شوند. اين دو آيه ى شريفه و نمونه ى آن، آيات و احاديث بسيار، دلالت دارند بر اينكه دعا، صد در صد عامل موفقيت و يگانه عامل وصول به مقصد است، و از آن طرف، ايمان و عمل صالح، به همين كيفيت مطرح شده است. خداوند همه جا به انسانها دستور ايمان و عمل صالح مى دهد. كلمات آمنوا و عملوا الصالحات، همه جا توام با يكديگر ذكر شده است و از همه بهتر، اين جمله است كه خداوند مى فرمايد: اليه يصعد الكلم الطيب و العمل الصالح يرفعه. يعنى علم و دانش و كلمات حكيمانه، شما را به سوى خدا جهت مى دهد و فقط عمل صالح، شما را به سوى خداوند بالا مى برد. در اين آيه، عمل صالح را همچون نردبانى معرفى مى كند كه پايه ى ترقى و تكامل است. و باز در اخبار و احاديث وارده، ائمه ى اطهار (ع) مى فرمايند: الايمان كله عمل. يعنى ايمان تماما عمل است نه اينكه فقط فكر و عقيده باشد. و از حضرت رضا روايت شده است كه: من سئل الله التوفيق و لم يجتهد، فقد استهزء بنفسه. يعنى كسى كه از خدا توفيق بخواهد و براى رسيدن به توفيق، كوشش نكند خود را مسخره كرده است. و باز از همه بهتر، آيه ى شريفه است كه مى فرمايد: و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا. ما فقط كسانى را هدايت مى كنيم كه در راه ما به جهاد و حركت مشغول باشند. و مشاهده مى كنيم در حاشيه ى اين همه آيات و احاديث برنامه هاى عملى براى ما ترسيم كرده اند: نماز، روزه، حج، جهاد، و مجاهدات مالى و عملى.
پيغمبر اكرم (ص) مى فرمايند: ملعون كل بدن لا يزكى، ملعون كل مال لا يزكى. فقالوا يا رسول الله، اما زكوه المال، فعرفناها، فما زكوه البدن، فقال عليه السلام: شوك يشوك فى بدنك فى سبيل الله. يعنى هر بدنى كه زكات خود را ندهد ملعون است و هر مالى كه زكاتش داده نشود ملعون است. عرض كردند يا رسول الله، زكات مال را دانستيم، زكات بدن چيست؟ فرمودند: زكات بدن اين است كه تن خود را در راه اطاعت حق به رنج و مشقت بياندازى و در راه اطاعت خدا خارى به تن تو فرورود و يا خارشى و مرضى تو را فراگيرد. همين رنج و مشقتها زكات بدن است. مشاهده مى كنيم كه دين اسلام، همه جا در ارتباط با خلق و خالق، برنامه هاى عملى براى ما ترسيم كرده و اجازه ى ترك آن برنامه ها را به ما نداده است، اعمال واجب و مستحب در ارتباط با خدا به صورت عبادتها و در ارتباط با خلق خدا به صورت خدمات اجتماعى. پس در اينجا مشاهده مى كنيم كه گوئى صد در صد موفقيت انسان در گرو عمل و جهاد مى باشد. اگر اين ما هستيم كه بايستى حركت كنيم، چه نيازى به دعاها و خواهشها داريم، و اگر سر تا پاى ما نياز و خواهش است، پس بخواهيم و بگيريم. بهشت و نعمتها را به سوى ما بياورند نه اينكه ما به سوى بهشت نعمتها برويم. اگر بهشت به حركت و رفتن است، خواستن معنى ندارد، و اگر بهشت به خواستن و تقاضا كردن است، در خانه ى خود بنشين تا بهشت را به سوى تو بياورند! در زندگى دنيا مشاهده مى كنيم كه هر چه را از ديگران بخواهيم، اين خواستن به معناى اين است كه آنها براى ما بياورند و لازم نيست ما به سوى آنها حركت كنيم و آنچه را از كسى نمى خواهيم به معناى اين است كه خود آنها را به دست بياوريم و از كمك ديگران بى نياز باشيم. پس در ارتباط با انسانها، خواستن، عمل و حركت، لازم ندارد و عمل كردن و خود حركت كردن، خواستن لازم ندارد. جهاد و خواهش در ارتباط با انسان، از يكديگر سوا و جدا مى باشد وليكن در ارتباط با خداوند متعال، به عكس است. عمل و خواهش، حركت كردن و خواستن، رفتن و گرفتن و يا رفتن و بردن، هر دو توام با يكديگر است، به كيفيتى كه اگر ما رفتيم و خواستيم، خداوند براى ما مى آورد و مى رساند و اگر نرفتيم و نخواستيم، خداوند نمى آورد و نمى رساند. رمز موفقيت ما را اين دانسته اند كه قدمى ما برداريم و قدمى خداوند متعال. در حالت معراجى حضرت رسول اكرم (ص) نقل شده است كه ايشان فرمودند: شب معراج، فرشتگان را مى ديدم كه مشغول ساختن بهشت هستند، و آنها در حال ساختن، چنان وضعى دارند كه گوئى به اراده و اختيار خود نيستند، در حال ساختن برگى و درختى، ساعتى يا چند ساعتى توقف مى كنند، و باز در حال توقف، شروع به ساختن. يك چنين ساختن و كار كردن كه بعد از آن استراحت نيست، و يك چنان توقف پيدا كردن و استراحت كردنى كه به دنباله ى رنج و زحمت نبوده است. سازندگى به اين كيفيت مايه ى تعجب من شده بود. از برادرم جبرئيل پرسيدم اين چه جور ساختن و آفريدن است؟ استراحت مى كنند در حالى كه نبايد استراحت كنند، و باز مى سازند در حالى كه استراحت نكرده اند.
جبرئيل عرض كرد: يا رسول الله، اين فرشتگان تابع عمل بندگان مومن خدا هستند، هر وقت بندگان مومن، اشتغال به عمل صالح پيدا مى كنند، فرشتگان بلافاصله براى آنها بهشت مى سازند و هر وقت بندگان مومن بيكار و غافل مى شوند، اين فرشتگان هم از كار و سازندگى باز مى مانند. يك چنين حالتى كه فرشتگان سازنده ى بهشت دارند، در واقع، توضيحى از همين دعا و عمل صالح است، زيرا مسلما فرشتگان، اسباب و ابزارى به اراده ى خدا هستند، نه به اراده ى انسانها، و معناى اين حديث معراجى اين است كه هر وقت انسانها عمل صالحى انجام مى دهند و از خدا خواهشى مى كنند، بلافاصله خواهش آنها
اجابت مى شود و فرشتگان سازنده، مشغول به كار مى شوند. پس ما براى پيدا كردن حد وسط و اعتدال بين اين دو رشته از احاديث كه يكجا صد در صد عمل ما را موثر مى دانند و جاى ديگر صد در صد دعا را، بايستى تلاش كنيم كه چگونه براى پيدايش يك فايده و نتيجه اى، دو عامل صد در صدى لازم است، نه به كيفيت اشتراك دو عامل، در سازندگى. اعمال ما را به كيفيتى دستور داده اند كه سعادت ما صد در صد در گرو آن مى باشد، و باز دعاها و خواهش و نيايشها را طورى ترسيم كرده اند كه صد در صد موفقيت ما نتيجه ى آن خواهشها و نيايشها مى باشد، به كيفيتى كه هر يك از اين دو نباشند، هيچ نيست. جمع بين اين دو نوع دستور در اينكه بايستى انسان، صد در صد مومن و عامل باشد و در عين حال صد در صد در حال دعا و نيايش، قابل توجه است.
...................
