چنان كه در فراز پيشين گفته شد ، از اين فرموده ها به خوبى روشن مى شود كه شيطان داراى لشكريان و ياران بسيار و كيدى آسيب پذير و سنگرى قابل فتح است .در ادبيات روايى ما - از جمله در كافى - از «جنود شيطان» به «جنود جهل» تعبير شده است ؛ از «سماعة بن مهران» نقل است : «زمانى خدمت حضرت صادق عليه السلام بودم و بحث از عقل و جهل به ميان آمد . فرمود : خداوند ، نخست عقل را - كه اولين خلق روحانى بود - و جهل را - كه مربوط به عالم ظلمت است - آفريد ، سپس هر فرمانى كه به عقل داد ، عمل كرد ، ولى جهل و جنودش از دستورهاى خداوند سبحان سرباز زدند و جهل به پروردگار متعال پشت كرد و ديگر برنگشت . «فقال له استكبرت فلعنه.»
نكته ى جالب در حديث عقل و جهل ، مشابهت آن با مفاد آيات قرآن كريم درباره ى قصه ى حضرت آدم عليه السلام و ابليس است . در قسمت پايانى حديث عقل و جهل خداوند به جهل خطاب مى كند كه «استكبرت» و آن گاه او را لعنت مى كند . در پايان حكايت آدم و ابليس هم در قرآن مى خوانيم : (أستكبرت أم كنت من العالين). سپس مى فرمايد : (و ان عليك لعنتى الى يوم الدين) .
آن گاه امام صادق عليه السلام به هفتاد و پنج مورد از جنود و سربازان جهل تصريح فرموده است كه برخى از آنها عبارت اند از : كفر ، انكار حقايق ، يأس ، ظلم ، ناسپاسى ، طمع ، حرص ، قساوت ، غصب ، جهل ، جهل ، حماقت ، بى عصمتى ، جرأت بر خدا ، كبر ، سفاهت ، استكبار ، حيله گرى ، عصيان ، دروغ ، خيانت ، كند فهمى ، افشاى سر ، فرار از جهاد ، نمامى ، عقوق والدين ، ريا ، آلودگى و ناپاكيزگى ، بى حيايى ، تكاثر در اموال ، هواى نفس ، شقاوت ، اصرار بر گناه ، فرار از دعا ، كسالت و تنبلى ، شاداب نبودن ، جدا زيستن و الفت نداشتن و بخل .
بنابراين ، امام سجاد عليه السلام در واقع از خداوند متعال نابودى جنود شيطان را - كه از جهل نشأت مى گيرد - در همه ى صفات ياد شده و غير آن درخواست نموده است و در حقيقت با درخواست هزيمت جنود شيطان ، از خداوند سبحان خواسته است كه مدد فرمايد تا انسان به ضد اين رذايل متصف گردد كه همان صفات حميده يا جنود عقل مى باشند .
اين صفات آن چنان با فطرت آدمى و ارزش هاى متعالى وجود او در تضاد است كه حتى اگر يكى از آنها در جان او نفوذ كرده و در لايه هاى شخصيت او رسوب كند ، كافى است تا بنياد ايمان او را براى هميشه متزلزل سازد . بنابراين ، بايد در برابر هر يك از اين رذيلت ها شديدا حساس بود و در مقابل نفوذ و ملكه شدن هر يك سرسختانه مقاومت كرد ، چرا كه اگر انسان شكست بخورد ، جبران آن آسان نخواهد بود ، بلكه هر شكست ، خود ، مقدمه ى شكست ديگر خواهد بود و زانو زدن به تدريج حالتى طبيعى خواهد شد و آن گاه انسان به پوچى و سستى مى گرايد .
كيدها و سنگر شيطان
امام عليه السلام در ادامه ، ابطال كيد و ويرانى سنگر شيطان را از خداوند متعال طلب نموده است كه خود بيانگر اين است كه ابليس علاوه بر لشكر پر عده و عده ، از كيد و سنگر هم برخوردار است كه به موقع لشكريان خود را با نيرنگ پشتيبانى مى كند و به موقع در پس استحكامات خود و در برابر حملات جنود عقل ، سنگر مى گيرد ؛ آن جا كه شيطان خود را از تيررس ضد حمله هاى سپاهيان عقل و ايمان خارج مى سازد ، جايى جز موضع اراده يا همان نهاد تصميم سازى انسان نيست كه اگر شيطان در اين موضع سرنوشت ساز ، لانه گزينى كند ، در واقع از تيررس سپاه عقل خارج خواهد شد كه بايد از چنين پيش آمدى به خدا پناه برد .
اللهم اجعلنا فى نظم أعدائه ، و اعزلنا عن عداد أوليائه ، لا نطيع له اذا استهوانا ، و لا نستجيب له اذا دعانا ، نأمر بمناواته من أطاع أمرنا ، و نعظ عن متابعته من اتبع زجرنا ؛
خداوندا ! ما را در زمره ى دشمنان شيطان قرار ده و از جمع دوستان او جدا ساز تا اگر در صدد فريب ما برآمد ، از او پيروى نكنيم و چنان چه ما را به خود خواند ، به وى جواب مثبت ندهيم و توفيق عطا كن تا كسانى را كه از ما پيروى مى كنند ، به دشمنى با او فرمان دهيم و آن كس را كه با نهى ما از عمل بازمى ايستد ، از متابعتش بازداريم.
....................
