نیاز و نیازمند
• بخشی از دعای 12
ای حاجتمندان! بدانید كه برای حوائجتان جز در خانه
صفات انسانى به سه دسته تقسيم مى شوند :
صفت مردم پسند كه جزء آداب اجتماعى است و در معاشرت ها ، رعايت آن لازم است و چه بسا فرد با نبود آن سرزنش مى شود ، اگر چه با قطع نظر از رسم عرفى داراى مذموميت ذاتى نيست ؛ همانند بسيارى از رسوم مباح كه در بين مردم رعايت آن لازم و حتمى تلقى شده است ، هم چون طرز مهمان دارى ، غذا خوردن ، لباس پوشيدن ، ورود و خروج در مجالس كه هر يك ادب خاصى دارد و مقبول جامعه است و عدم رعايت آنها ، موجب انگشت نمايى در بين مردم مى شود . از اين رو ، در روايت آمده است :
ان شر عباد الله ، ألمشار اليه بالأصابع ؛
بدترين بندگان خدا ، كسى است كه انگشت نما باشد .
بنابراين ، حضرت سجاد عليه السلام در جمله ى اول اين فراز خواستار اصلاح برخى از همين مقبولات جامعه است كه از طرف شارع مقدس اعتبارى ندارد .
قسمت دوم اين فراز درخواست دورى از صفاتى است كه موجب عيب و نقصان اجتماعى است . اين بخش با قسم نخست فرق دارد ، زيرا امام در قسمت اول ، تكميل صفات بايسته را درخواست نموده است ، ولى در اين جا دورى از عيب هايى را طلب نموده كه نقصان عرفى و اجتماعى دارد . به بيان ديگر ، امام عرضه مى دارد : آن چه را مردم عيب مى دانند – هر چند ذاتا كاستى نباشد – از دامن ما پاك گردان و موجبات نفرت و دورى مردم را از ما دور فرما .
توجه به دو نكته در اين جا ضرورى است :
الف) رسومى هست كه عدم رعايت آن از نظر مردم ممنوع است ، ولى در عين حال شارع به عنوان حكم ثانوى ، رعايت ترك آن را لازم مى داند كه مبادا شخص راهنما در بين مردم ، به ارتكاب امور غيراخلاقى يا غيرعقلانى مشهور گردد .
ب) اين موضوع غير از پديده ى منفور «مد» است كه منشأ سياسى دارد و نقشه ى شوم استعمارى است كه مسلمانان بايد در برابر آن هوشيارانه عمل كنند ، چرا كه مد در حقيقت نوعى ابزار سنجش جامعه شناختى است كه تئوريسين هاى نظام سلطه ى جهانى ميزان تأثيرپذيرى و انفعال ملت ها را بدين وسيله تست مى كنند و بر پايه ى اطلاعات به دست آمده، به تنظيم رابطه ى استعمارى خود با ملت ها مى پردازند.
2. دسته دوم ، سلسله صفاتى است كه عقل و شرع ، هر دو ، آنها را زشت دانسته اند و موجب نقصان وجودى مى باشند ؛ از قبيل : حسد ، بخل ، كبر ، عجب ، كينه ورزى و ... كه جملگى به شدت مورد نهى شارع مقدس است و فطرت انسان از آنها بى زار است و آيات و روايات و كلمات بزرگان در پليد شمردن آنها هم داستان اند .
اتصاف به اين امور ، خروج از كرامت و كمالات را در پى دارد ؛ چنان كه حتى گاهى به خروج از عالم انسانيت و ورود به عالم حيوانيت منتهى مى گردد و در سخنان حضرت سجاد عليه السلام با لفظ «عائبه» - آن چه خود عيب است نه آن چه كه مردم آن را عيب بشمارند – از اين صفات پست ياد شده است .
ب) دسته ى سوم ، صفات حميده است كه حضرت سجاد عليه السلام از خداوند سبحان نيل به درجات والا و كامل اين صفات را درخواست فرموده است ، مثلا ممكن است فرد عادل يا متقى يا كريم باشد ، ولى تا عدالت كامل و تقواى ناب و خالص يا كرم تام و بى چشم داشت ، فاصله داشته باشد ؛ پس جا دارد كه آدمى از حضرت حق – عز اسمه – تكميل اين فضايل را بخواهد .
اللهم صل على محمد و آل محمد ، و أبدلنى من بغضة أهل الشنآن المحبة ، و من حسد أهل البغى المودة ، و من ظنة أهل الصلاح الثقة ، و من عداوة الأدنين الولاية ، و من عقوق ذوى الأرحام المبرة ، و من خذلان الأقربين النصرة ، و من حب المدارين تصحيح المقة ، و من رد الملابسين كرم العشرة ، و من مرارة خوف الظالمين حلاوة الأمنة ؛
خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و به جاى كينه ى دشمنان و عداوت بدخواهان ، تو به من محبت عنايت فرماى و به جاى حسد ستمگران ، از مودت خود نصيبم ساز و به جاى بى اعتمادى صالحان ، اعتماد و اطمينان آنان را ارزانى ام دار و در برابر دشمنى نزديكان ، دوستى آنها را عطايم كن و به جاى بدرفتارى خويشان ، رسيدگى و نيكويى آنان را مرحمت نما و بى وفايى و بى مهرى نزديكان را به يارى مبدل ساز و به جاى دوستى ظاهرى مدارايى ، محبت راستين آنان را روزى ام فرما و به جاى راندن ياران و روى بر تافتن معاشران ، پذيرش و رويكرد و نرمش معاشرت آنان را به من عطا فرما و تلخى ترس از ظالمان را به شيرينى امن و امان مبدل ساز .
همبستگى افراد ؛ عوامل و آثار
اين فراز مبتنى بر لزوم الفت و برقراى همبستگى در ميان افراد جامعه از خانواده تا فاميل و همسايگان و تمامى افراد اجتماع و برخوردارى جامعه از امنيت است ، چرا كه شريعت اسلامى بر مبناى تشكيل حكومت و مديريت جامعه ، سامان يافته است و تنها با قانون مدارى در جامعه ى بشرى قابل اجرا مى يابد .
از ديدگاه روان شناسان اجتماعى و نيز جامعه شناسى سياسى چنين تشكلى ، با هماهنگى و تفاهم و هم دلى و هم سويى ، به دست آمدنى است . از اين رو ، امام صادق عليه السلام مى فرمايد :
يحق على المسلمين الاجتهاد فى التواصل و التعاون على التعاطف و المواساة لأهل الحاجة و تعاطف بعضهم على بعض حتى تكونوا كما أمركم الله عزوجل (رحماء بينهم) ... ؛
بر مسلمانان واجب است در راه همبستگى و الفت و كمك به بى مايگان و محبت به يكديگر تلاش كنند و چنان گردند كه خداوند متعال دستور داده و گفته است : مؤمنان بر يكديگر رحمت مى ورزند ... .
اين مسئله تا بدان پايه حياتى است كه خداوند صراحتا دستور اخراج عوامل تفرقه افكن را از جامعه مسلمانان ابلاغ فرموده است :
(والذين اتخذوا مسجد ضرارا و كفرا و تفريقا بين المؤمنين و ارصادا لمن حارب الله ... لا تقم فيه أبدا) ؛
و كسانى هستند كه مسجد را دستاويز زيان رساندن و كفر و تفرقه اندازى بين مؤمنان و نيز كمين گاهى براى خداستيزان و دشمنان رسول خدا ساختند ... هرگز در آن مسجد به نماز نايست .
نيز در جاى ديگر ، مفسده جويى و فتنه انگيزى در جامعه ى اسلامى را فاجعه آميزتر از قتل و خون ريزى معرفى نموده و مى فرمايد :
(والفتنة أشد من القتل).
بنابراين ، بناى شارع مقدس بر آن است كه فتنه و سوءظن و بدبينى و تضاد بين مردم را از پيكره ى جامعه اسلامى ريشه كن فرمايد ، تا محيط اسلامى ، بسترى براى برادرى و همبستگى و هم سويى گردد ؛ به طورى كه امنيت و اعتماد و برادرى بر تمام پيكره ى جامعه حاكم باشد . از همين رو ، امام عليه السلام ظلم ستيزى و ستم زدايى را پيش نياز مهم و بسترساز نيل بدين هدف مقدس دانسته است ، چرا كه ستم كارى و بى عدالتى منشأ همه ى بغض ها وكينه ها وبدبينى ها وتضادها است.
...........................
