• بخشی از دعای شانزدهم
1- خداوند هر كس را كه پس از توكل به او، درباره فقرش شكایت به
و هلاك مگردان مرا با هر كه هلاك مى نمائى از مرتكبين مر دشمنى تو را،
تتبيرا: اى اهلكه از باب تفعيل.
هلاك مساز مرا در آنكه هلاك مى گردانى از منصرفين از راههاى تو.
شرح: يعنى رهائى ده تو مرا از شدتها و آشوب، و خلاصى ده تو مرا از كامهاى اختبار، امان ده تو مرا از گرفتن مهلت دادن،
اللغه: غمره شدت و سختى.
لهوات: جمع لها يا به معنى زبان كوچك است كه نزديك حلق آويز است يا سقف دهان است كه در فارسى كام گويند.
بلوى: اختبار و آزمايش نمودن.
املاء: مهلت دادن، هوى: خواهش نمودن.
ايضاح: قوله (ع) و خلصنى مقصود امام (ع) آن است كه اگر مرا در مقام اختبار و امتحان درآوردى و مبتلا ببليه نمودى خلاصى ده مرا از آن زيرا كه مى شود طول امتحان و ابتلاء باعث شود كه نفس در مقام انكار بيرون آيد و قوه ى غضبيه ى او غالب شود در مقام دشمنى و عداوت با خداى بيرون آيد، پناه مى برم به خدا از ابتلاء و امتحان او و دور نيست كه از لهوات معنى مجازى او مراد باشد نه حقيقى يعنى خلاصى ده تو مرا از چشيدن اختبار و امتحان و الله العالم.
فاصله شو تو ميان من و ميان دشمن من كه گمراه مى نمايد مرا، و خواهش كه هلاك مى نمايد مرا و عيب و نقصى كه لاحق مى شود مرا،
ارهاق: الحاق.
اعراض: رو برگردانيدن.
رو مگردان از من روگردان كسى كه راضى
نشوى از او بعد از غضب تو.
تنبيه: قوله (ع) لاتعرض عنى اشاره است به مطلبى و آن اين است كه عبدگاهى مرتكب معصيتى شود بعد از ارتكاب آن معصيت خدا ديگر از آن راضى نشود چنانچه در روايت كه وارد است كه جابر روايت كرده از حضرت صادق (ع) دلالت بر آن دارد.
اللغه: قنوط نااميدى.
منح: عطاء.
بهظ: سنگين و گران.
شرح: يعنى نااميد مكن مرا از آرزو كردن در تو پس غالب شود بر من نااميدى از رحمت تو، و مده مرا آنچه طاقت نيست مرا به آن پس سنگين مى نمائى تو مرا از آنچه بار مى نمائى تو بر من او را از زيادتى محبت خود.
بيان: انسان بينوا از اينكه برزخ است ما بين ملك و جن در آن قوت تمنى و آرزو هم هست نظير جن و لذا در محلى كه آرزو دارد اگر آرزوى او برآورده
اللغه: قنوط نااميدى.
منح: عطاء.
بهظ: سنگين و گران.
شرح: يعنى نااميد مكن مرا از آرزو كردن در تو پس غالب شود بر من نااميدى از رحمت تو، و مده مرا آنچه طاقت نيست مرا به آن پس سنگين مى نمائى تو مرا از آنچه بار مى نمائى تو بر من او را از زيادتى محبت خود.
بيان: انسان بينوا از اينكه برزخ است ما بين ملك و جن در آن قوت تمنى و آرزو هم هست نظير جن و لذا در محلى كه آرزو دارد اگر آرزوى او برآورده
نشود گاه از آن نااميد شود و گاه با او عدو، و اگر از خداى خود طمعى داشته باشد از نعمت و بر او داده نشود نااميد از رحمت او شود و رجاء رحمت او ندارد و حصول اين صفت در انسان از گناهان كبيره است و در صريح قرآن نهى شده است از اين، و اگر العياذ بالله اين صفت در انسان پيدا شد در مقام زوال او بيرون آيد و توبه ى آن نمى شود مگر اينكه صفت رجاء در خود پيدا كند، و اين حرام مثل ساير محرمات نيست كه به جوارح تعلق گرفته باشد زيرا كه قنوط و رجاء امر قلبى هستند پس توبه او به زوال خواهد بود و زوال او بعد از اينكه خدا را حكيم و غنى بالذات و جواد دانست تامل كند كه عدم اعطاء او آرزوى او را نيست مگر از باب لطف مى شود كه آرزوى او داده شود و او سبب هلاكت او گردد چنانچه در حديث قدسى به موسى (ع) بن عمران على نبينا و آله و عليه الصلوه و السلام مى فرمايد: كه بعضى از بندگان من فقر صلاح ايشان است اگر غنى كنم ايشان را خواهند هلاك خود نمود تا آخر حديث.
ظريفه: مالى دادند به بهلول كه به فقراء قسمت نمايد او مال را بين اغنياء قسمت كرد او را اعتراض نمودند در جواب گفت شما از خدا بهتر نمى دانيد كه او مال را تسليم ايشان نموده است.
نشود گاه از آن نااميد شود و گاه با او عدو، و اگر از خداى خود طمعى داشته باشد از نعمت و بر او داده نشود نااميد از رحمت او شود و رجاء رحمت او ندارد و حصول اين صفت در انسان از گناهان كبيره است و در صريح قرآن نهى شده است از اين، و اگر العياذ بالله اين صفت در انسان پيدا شد در مقام زوال او بيرون آيد و توبه ى آن نمى شود مگر اينكه صفت رجاء در خود پيدا كند، و اين حرام مثل ساير محرمات نيست كه به جوارح تعلق گرفته باشد زيرا كه قنوط و رجاء امر قلبى هستند پس توبه او به زوال خواهد بود و زوال او بعد از اينكه خدا را حكيم و غنى بالذات و جواد دانست تامل كند كه عدم اعطاء او آرزوى او را نيست مگر از باب لطف مى شود كه آرزوى او داده شود و او سبب هلاكت او گردد چنانچه در حديث قدسى به موسى (ع) بن عمران على نبينا و آله و عليه الصلوه و السلام مى فرمايد: كه بعضى از بندگان من فقر صلاح ايشان است اگر غنى كنم ايشان را خواهند هلاك خود نمود تا آخر حديث.
ظريفه: مالى دادند به بهلول كه به فقراء قسمت نمايد او مال را بين اغنياء قسمت كرد او را اعتراض نمودند در جواب گفت شما از خدا بهتر نمى دانيد كه او مال را تسليم ايشان نموده است.
............................
