بخشی از دعای دوازدهم صحیفه سجادیه:
1- خداوند امور فاسد بندگانش را از راه توبه اصلاح
بخشى از دعاى شماره 20 از صحيفه سجاديه :
وظائف يك مسلمان :
عدل گستر باشيد.
خشم خود را فرو خوريد.
فتنه
- تــازه ها
- متن دعا
- فراز صحیفه
آمار بازدید
بازدید امروز
بازدید دیروز
کل بازدیدها
3400
5881
63639526
اوقات شرعی
نقش دعا در تعليمات و معناى ثواب و عقاب
انسان در ارتباط با آفرينش، مانند صاحبخانه، در ارتباط با خانه و زندگى خود مى باشد، آفرينش، خانه ى انسان است و انسان، صاحب اين خانه و آنچه كه در اين خانه خلق شده يا خواهد شد. آفرينش از اين نظر خلق شده و مى شود كه مورد نياز و احتياج انسان مى باشد. فقط انسان است كه به آنچه آفريده شده يا مى شود، نيازمند است و مى تواند از تمامى اينها استفاده كند. آفرينش و تمامى آنچه در زمين و آسمان خلق شده، مورد احتياج خدا يا فرشتگان نيست و خدا يا فرشتگان از آن بهره بردارى نمى كنند. اراده ى خدا در نور و ظلمت يكسان است. آنچنان كه در روشنائى مى بيند و مى داند، در ظلمت هم مى بيند و مى داند، و آنچنان كه در سطح فضا و خلاء مطلق، آزادى كامل براى آفرينش دارد، در اعماق اجسام و ذرات، هر چند كه متراكم و فشرده باشند، آزادى كامل دارد زيرا وجود خداوند متعال، آنقدر مجرد و لطيف است كه به چيزى برخورد نمى كند و براى او تنگى و گشادى و يا موانع ديگر مفهوم ندارد. پس نمى توانيم بگوئيم كه خداوند از آنچه آفريده بهره بردارى مى كند، مانند ما انسانها كه از آنچه مى سازيم، بهره بردارى مى كنيم. از اينرو مى گوئيم، عالم و تمامى آنچه كه هست، براى انسان خلق شده و فقط انسان است كه مى تواند با تصرف در آنچه كه خدا آفريده، و با بهره گيرى از آنچه كه خلق شده، فقر و نيازمندى خود را به تبديل به غنا و به بى نيازى كند، يعنى همه كس و همه چيز را بشناسد و از آن استفاده كند. پس اگر بخواهيم نياز انسان را برآورده كنيم تا بعد از رفع نياز، غناى انسان را بشناسيم، بايستى بگوئيم انسان به آنچه خدا آفريده و يا در آينده مى آفريند و يا مى تواند بيافريند نيازمند است.
در صورتى انسان، در خود احساس بى نيازى مى كند كه بداند به همه كس و همه چيز رسيده و از تمامى هستيها استفاده مى كند، تا زمانى كه در انسان، خلاء فكرى و علمى وجود داشته باشد، يعنى انسان بداند كه در عالم، چيزهائى هست كه او نمى شناسد، و چون نمى شناسد، نمى تواند بهره بردارى كند، حالت آرامش در انسان پيدا نمى شود و در خود احساس فقر مى كند و فقر هم آرامش فكرى را بر هم مى زند زيرا مى داند كه هنوز دانستنى، زياد است و مى داند كه از آنچه ندانسته نمى تواند بهره بردارى كند. در اينجا ما مى توانيم به نقش علم و تعليمات پى ببريم كه علم چگونه حيات بخش انسان است، و انسان فاقد علم با مردگان مساوى است زيرا علم عبارت است از پيدايش رابطه ى انسان با آنچه كه هست، مثلا انسانى كه روى گنج خوابيده و يا كنار چشمه ى آب حيات زندگى مى كند وليكن نمى فهمد كه اينجا گنج و آنجا چشمه ى آب حيات است، همين نادانى باعث مى شود كه از تشنگى و يا فقر بميرد و يا بدتر از مردن. در اينجا آموزگارى لازم دارد كه بين انسان و گنجها و چشمه ها رابطه ى فكرى برقرار كند و او را آگاه كند به آنچه كه در عالم هست و خدا براى او خلق كرده است. مشاهده مى كند كه چند كلمه آدرسى كه از گنجها و يا چشمه ى آب حيات به انسان داده اند چه اندازه مفيد و نافع و در عين حال حيات بخش مى باشد. دعاهاى وارده و يا احكامى كه در دين مقدس اسلام وضع شده، تمامى اين احكام و دعاها، در واقع آدرسى از آن گنجها و چشمه هاى آب حيات است كه خداوند به انسانها مى آموزد و به او مى فهماند كه در عالم چه چيزها هست و چگونه مى شود از آنها بهره بردارى نمود. تعليمات، نقش نقشه و آدرس نعمتهاى خدا را ايفا مى كند. شما با هر كلمه اى كه به كسى مى آموزيد، آدرس نعمتى از نعمتهاى خدا را به ا و مى دهيد. و يا اگر آفرينش را به صندوقى پر از گوهر و جوهر تشبيه كنيم تعليمات، نقش كليد را ايفا مى كند. هر علمى در واقع، كليدى است كه با آن، درى از خير و بركت به روى انسان باز مى شود. خداوند، علم را به كليد تشبيه مى كند، آنجا كه مى فرمايد: و عنده مفاتح الغيب.
به دنبال تعليمات، احكام و دستورات پيدا مى شود كه اين احكام و دستورات در واقع، فرمان حركت به سوى نعمتهائى است كه به ما آموخته اند و آدرس آن را به ما داده اند. هر حكمى از احكام خدا، حركت خاصى در انسان به وجود مى آورد و هر حركتى، گامى و قدمى مى باشد كه انسان را به مقصد كه همان وصول به نعمتها باشد نزديك مى كند. احكام واجب و مستحب، همه جا فرمان حركت به سوى نعمتى از نعمتهاى خدا مى باشد كه همان نعمت، ثواب عمل به آن احكام است، و از آن طرف محرمات و مكروهات هم فرمانى است كه انسان را از حركت در مسير ضررها و آفات بازمى دارد. هر چيزى و يا هر عملى، به اين دليل حرمت پيدا كرده يا مكروه شناخته شده كه انسان را به ضررى يا آفتى مبتلا مى كند. در اينجا مى توانيم مجموعه ى آنچه را كه پيغمبران و اولياء خدا از جانب خدا آورده اند به سه بخش تقسيم كنيم كه حركت در اين سه بخش، دين انسان را تشكيل مى دهد، يعنى كسى دين خدا را قبول كرده و در خط دين خدا حركت نموده است كه در ارتباط با اين سه بخش باشد و اگر هيچ رابطه اى با اين بخشهاى سه گانه نداشته باشد، كافر شناخته مى شود.
انسان در اين دايره، بهشتى و اهل بهشت شناخته مى شود. ابتدا لازم است شرحى درباره ى ثواب و عقاب ايراد كنيم و به دنبال اين شرح، ركت از مسير عقايد و احكام، و در انتها، وصول به مقام اخلاق انسانى، كه در اين رابطه دعاى مكارم الاخلاق، قابل توجيه و تفسير مى باشد.
هدف ما از اينكه پيش از اشتغال به شرح اصول و احكام و اخلاق، ثواب و عقاب را مطرح مى كنيم اين است كه بدانيم اصول عقايد و احكام و اخلاق، راه حركت به سوى ثواب و عقاب است، و به همان كيفيت كه در مسافرتهاى عادى تا وارد نشويم و حركت نكنيم، به مقصد نمى رسيم، در سفرهاى تكاملى و مسافرتهاى دينى هم تا راه را نشناسيم و حركت نكنيم، به مقصد نخواهيم رسيد و اين نرسيدن، به معناى نشدن است، نه اينكه ندادن يا نرساندن باشد. منظور از نشدن اين است كه بدون حركت، وصول به مقصد، ممتنع است، يعنى وصول به مقصد، بدون حركت، نه به اراده ى خدا ممكن است و نه به اراده ى انسان، و البته چيزى كه به اراده ى خدا غير ممكن مى باشد، به اراده ى انسان، حتما غير ممكن خواهد بود. يعنى اگر انسانها در اين خطوط حركت نكنند، به اراده ى خدا هم، امكان رسيدن به نعمتها و بهره بردارى از آنها وجود ندارد.
بحث ثواب و عقاب در اينجا به اين كيفيت مطرح مى شود كه ثواب و عقاب، نتيجه ى اعمال خير و شر است. نتيجه ى اعمال هم در واقع، مقصد اعمال شناخته مى شود، يعنى اگر عمل را به حركت تشبيه كنيم، نتيجه ى عمل، مقصد است. مثلا شما درختكارى و يا زراعت كارى مى كنيد، همين نهال كارى و تخم افشانى، عمل شما مى باشد. آنچه از اين نهالها و تخمها كه در آينده به دست مى آيد مقصد است كه نتيجه هم مى باشد. درختها، حركات تكاملى دارند، رشد مى كنند تا خود را به ميوه برسانند، و همچنين زراعتها تا خود را به حبه ها و دانه ها برسانند. انسان، يك شجره است، آخرين محصول اين شجره، دو نوع زندگى است كه به نام بهشت و جهنم شناخته شده است.
بهشت، آن زندگى است كه از شجره ى وجود انسان، در مسير كار و فعاليت پيدا مى شود. انسان، خود بهشت مى شود و خود بهشت مى سازد و عاقبت از نظر فكرى و علمى و اخلاقى، در وضعى قرار مى گيرد كه خود، بهشت است و هر جا مى رود بهشت ساز است و از اين نظر كه خود، بهشت است به هر جا برود، آنجا بهشت او است، يعنى چنين انسانى اگر در اعماق جهنم گردش كند باز هم جهنمى نمى فهمد و احساس نمى كند بلكه در آنجا بهشت است، مانند ابراهيم (ع) در آتش نمرود. بالاخره بهشت و زندگى بهشتى، ثمره اى است كه از وجود انسان، در خط تكامل پيدا مى شود. از همان راهى كه دانه ى گندم، جوانه مى زند و خود را به خوشه و حبه مى رساند و يا درختها مى رويند و خود را به ميوه ها و ثمرات مى رسانند، انسانها هم بايستى برويند تا خود را به بهشت وجود خود برسانند كه آن زندگى بهشتى بالقوه در خلقت انسان هست، آنچنان كه ميوه ها بالقوه در نهاد شجره وجود دارند كه اين موجود بالقوه در مسير حركت و كار و فعاليت، به فعليت مى رسد. به ناگاه انسان مى بيند كه خود او بهشت است و در وضع بهشتى قرار گرفته، صاحب اراده قدرتى شده است حاكم بر طبيعت و كائنات. پس در اينجا مى گوئيم ثواب اعمال كه همان بهشت باشد نتيجه ى عمل و حركت انسان است. منظور از بهشت وجود انسان در اينجا پيدايش نيرو و استعدادى است كه با آن مى تواند زندگى بهشتى به وجود آورد، مانند اعجاز پيغمبران و امامها كه آنها هر جا بروند، همه چيز به اراده ى كن فيكونى در اختيار آنها است، در ميان آتشهاى نمرود، شربتهاى سرد و آماده در اختيار دارند. بهشتى ها اين چنين اند، هر جا بروند، هر چه بخواهند، در اختيار آنها هست.
كسانى كه ثواب عمل را از نوع مزد دانسته اند و چنين فكر كرده اند كه انسان كارى مى كند و خدا مزدى مى دهد، به اشتباه رفته اند. ثواب و عقاب به اين كيفيت، زندگى دينى را به صورت كارگاه جلوه مى دهد كه در انتها از صاحب كار مزدى به انسان مى رسد و اگر نرسد يا نرسانند، كار انسان هدر شده است، بلكه بهشت و زندگى بهشتى نتيجه ى كار است نه اينكه مزد كار باشد، و نتيجه ى كار، از شجره اى كه متوقف شده باشد يا به قهقراء رفته باشد قابل ظهور نيست، و از آن طرف، زندگى جهنمى هم يك سلسله نتايجى است كه از سير قهقرائى و حركت انحرافى انسان پيدا مى شود. يعنى حركت قهقرائى و فعاليت در مسير غلط، جهنم به وجود مى آورد، جهنم نيز از نوع نتيجه ى حركت و ثمره ى درخت جهل است، نه اينكه از نوع كيفر و مجازات باشد، مانند زندان و يا اعدام براى مجرم نيست. زندان و اعدام، كيفر جرم است و نتيجه ى آن نيست. لذا بين جرم و كيفر آن، گاهى فاصله پيدا مى شود، يعنى جرم واقع مى شود و كيفر آن ظاهر نمى گردد. جهنم، آخرين نتيجه از حركات كفرى و قهقرائى انسانهاى منحرف است كه وصول به آن صد در صد قطعى و قهرى مى باشد، يعنى به اراده ى خدا نيست كه خدا صرفنظر كند، بلكه نتيجه ى حركت و عمل كفرآميز است كه اگر كفار هم در خط كفر خود متوقف شوند و يا به خط ايمان برگردند پيدايش جهنم محال و ممتنع مى شود، آن چنان كه اگر اهل ايمان هم در خط ايمان متوقف شوند و يا برگردند، پيدايش بهشت، محال و ممتنع خواهد بود. در اينجا مى توانيم قضاوت كنيم كه حركت و عمل، يك ضرورت زندگى است كه بدون آن وصول به نتيجه، ممتنع مى باشد. پس همانطور كه در بحث پيدايش علم و تكامل گفته شد كه تكامل، نتيجه ى حركت است، نه اهدائى از جانب خدا، بهشت هم به همين كيفيت، نتيجه ى حركت مى باشد، نه اعطائى و نه هم اهدائى از جانب خدا.
ممكن است در اين رابطه سئوالاتى مطرح شود كه اگر ثواب و عقاب، نتيجه ى عمل مى باشد نه بخشش به اراده ى خدا و يا كيفرى به اراده ى خدا، و از طرفى، ظهور نتيجه ى عمل، از عمل، قهرى و طبيعى مى باشد، پس با اين حساب، مسائل عفو از گناه و قبول توبه به اراده ى خداوند متعال، و اينكه بسيارى از جهنميان، مشمول عفو شده و داخل بهشت مى شوند، و يا بسيارى از كسانى كه در خط بهشت هستند عاقبت محكوم به عذاب جهنم مى شوند، و همچنين اين همه در آيات و روايات كه خداوند متعال، مستقيما پيدايش بهشت و جهنم را منوط و مربوط به اراده ى خود دانسته و فرموده است، من بهشتيها را داخل بهشت مى كنم و جهنميها را داخل جهنم، و من هستم كه عده اى از بندگان را به لطف خود مى رسانم، و عده اى ديگر را از لطف و عنايت خود محروم مى كنم، اگر پيدايش بهشت و جهنم، نتيجه ى عمل انسان است و نتايج عمل هم صد در صد قهرى است، تمامى مسائل بالا غلط خواهد بود زيرا همه جا بهشت و جهنم به اين كيفيت مطرح مى شود كه عمل بد و خوب، به دست انسان، و جهنم، به اراده ى خداوند متعال است، خداوند بعضى جهنميها را مشمول عفو قرار داده، به بهشت مى برد، و بالعكس بهشتيها را به جهنم. از اين آيات و روايات، كاملا استفاده مى شود كه پيدايش بهشت و جهنم به اراده ى خدا مى باشد، هر چند كه اعمال انسانها منشاء حاكميت و محكوميت آنها مى گردد.
در جواب سئوالات بالا مى گوئيم كه البته بهشت و جهنم، نتيجه ى عمل است و نتيجه ى عمل هم قهرى و طبيعى مى باشد. اگر انسان در خط جهنم حركت كند، امكان ورود او به بهشت نخواهد بود، يعنى ورودش به جهنم، صد در صد قطعى و قهرى مى باشد. از آن طرف، اگر در خط بهشت حركت كند، امكان ورود او به جهنم نيست، و ورود او به بهشت، صد در صد قهرى و قطعى مى باشد. دخالت اراده ى خدا در مسائل ثواب و عقاب به اين كيفيت نيست كه خداوند براى بدكاران، جهنم بسازد و بدكاران را به جهنم بياندازد و از آن طرف، براى نيكوكاران، باغ بهشتى بسازد و نيكوكاران را به بهشت ببرد، بلكه هر دو زندگى، صد در صد قهرى و طبيعى بوده و حتما در مسير عمل بد و خوب ظاهر خواهد شد. نهايت نقش خدا و اراده ى او، تربيت انسان و تربيت عمل انسان است تا روزى ك به ثمر برسد.
اعمال بد و خوب، هر يك در دو جا اثر مستقيم دارد، يعنى اثر قهرى و طبيعى. اول اينكه عمل بد و يا عمل خوب، سازنده ى انسان است. انسان همه جا در قالب عمل، جلوه مى كند. جنايتكاران پيش از اقدام به جنايت، يك چنين روحيه ى تجاوزگرى نداشته اند، بلكه بر اساس فطرت انسانى خود، از ظلم و جنايت وحشت داشته وليكن در ابتداى زندگى، روى بى احتياطى و بى اعتنائى، وارد خط ظلم و جنايت شده اند، ابتدا همكارى با ظالم، و بعد اقدام به ظلم، و ابتدا ظلمهاى كوچك، و بعد ظلمهاى بزرگتر. به همين كيفيت، هر گناهى و هر خطائى كه از آنها سرزده است، همان گناه و خطا، يك روحيه ى خطاكارى براى آنها ساخته و براى گناه بزرگتر، آنها را آماده كرده است و باز گناهان بعد، به همين كيفيت روحيه ى آنها را شرور و متجاوز بار آورده تا عاقبت، يك چنان انسانى شده اند كه به جز گناه و جنايت، چيزى از آنها سر نمى زند و چيزى به جز گناه و جنايت نمى خواهند كه به اصطلاح روز، آنها در گناه و جنايت، حرفه اى شده اند و آنقدر روحيه ى آنها تاريك شده و از عقل و درايت، دور شده اند كه هرگز به حقيقت، فكر نمى كنند و احتمال هم نمى دهند كه حقيقتى و خدائى و آخرتى باشد. در اين رابطه خداوند مى فرمايد: ثم كان عاقبه الذين اسائوا السوى ان كذبوا بايات الله و كانوا بها يستهزئون. يعنى عاقبت كار كسانى كه به بدكارى مشغول شده اند و تكرار كرده اند چنان مى شود كه منكر آيات خدا شده و آن را مسخره مى كنند و در آيات ديگر مى فرمايد آنها منحرف و گمراهند وليكن فكرشان آنقدر عوضى مى بيند و درك مى كند كه خود را بهترين انسانها و اعمال خود را بهترين اعمال مى دانند.
درباره ى خاصيت گناه، و تاثيرى كه در فكر و جان گناهكار ايجاد مى كند، امام عليه السلام مى فرمايند: قلب هر انسانى در فطرت و آفرينش، سفيد و نورانى است. پس از آنكه مرتكب گناه شود، همان گناه، يك نقطه ى سياه در قلب، ايجاد مى كند كه اگر اصرار كند، سياهى بيشتر و بيشتر مى شود تا تمامى قلب او را فرامى گيرد. در اين صورت، از صاحب چنين قلبى نمى توان خيرى انتظار داشت. او جرثومه ى شر و فساد است و جز فساد، چيزى از او سر نمى زند. پس با تجربياتى كه روى جنايتكاران حرفه اى شده است و گزارشاتى كه از قرآن و احاديث دريافت مى كنيم، اين حقيقت كاملا روشن است كه اعمال بد انسان تاثير قهرى در تغيير جان و روان او دارد. به همان كيفيت كه غذاهاى سمى، مزاج سالم را مسموم مى كند، گناه و معصيت هم روح سالم را مريض مى كند.
در اين رابطه، عفو الهى به اين كيفيت مطرح مى شود كه اين انسان منحرف بايد بر انحراف و جنايت خود، آگاهى پيدا كند، مرضهاى روانى خود را كه از گناه و معصيت پيدا شده درك كند، و از طرفى بداند كه يگانه دكتر معالج اين مرضها فقط خداوند متعال است، مانند مريضى كه به دكتر پناهنده مى شود، به خدا پناهنده شود و معالجه ى مرض را از خدا بخواهد. به اين كيفيت، عفو الهى شامل حال اين انسان مى شود، زيرا اگر تا امروز در خط گناه بوده، پيش از وصول به هلاكت حتمى از خط گناه، به سوى خدا برگشته و به طبيب معالج، پناهنده شده است. در اينجا عفو الهى شامل حال او مى شود. خداوند ابتدا قلب او را شستشو نموده، آثار گناه و معصيت را مى زدايد و پاك مى كند كه در آيات قرآن، از اين گناه زدائى، تعبير به كفاره و تكفير شده است كه در بعضى آيات، خداوند مى فرمايد: يكفر عنكم سيئاتكم، يكفر ذنوبكم و امثال آنها. پس از گناه زدائى كه در اثر آن، آثار گناه و تاريكيهاى قلب از بين مى رود، روشنائى به وجود مى آيد كه قهرا بر اساس تغيير روحيه، تغيير ذات هم حاصل مى گردد. پس عفو خدا در صورتى كه شامل حال كافر و گناهكار مى شود كه از خط كفر و گناه برگردد كه از اين برگشت و پناهندگى به خدا تعبير به توبه شده است.
بنابراين مى گوئيم كفر و گناه، سازنده ى انسان است، يعنى انسان سالم را كافر مى كند و روح سالم او را تبديل به روح جنايت مى كند. اگر اين خط را ادامه دهد، هلاكت او صد در صد قهرى و قطعى است و امكان نجات از جهنم براى او فراهم نيست.
و از آن طرف، اعمال صالح: اين اعمال هم سازنده ى انسان است. انسان را مى سازد و مى پروراند و رشد مى دهد. مثلا نماز، بين انسان و خدا انس و آشنائى به وجود مى آورد و اين انس و آشنائى را تقويت مى كند و پرورش مى دهد تا جائى كه بين انسان و خدا دوستى و يگانگى پيدا مى شود. اين دوستى و يگانگى اثر قهرى ارتباط انسان به خداوند متعال است. به همين كيفيت، ارتباط بين دو نفر انسان هم منشاء انس و آشنائى مى شود و اين ارتباط، هر چه بيشتر باشد، انس و آشنائى شديدتر، تا وقتى كه بين آن دو، يگانگى به وجود مى آيد. همين طور زكوه، علائق مادى انسان را مى كاهد. از اين كاهش و اين انس و آشنائى را تقويت مى كند و پرورش مى دهد تا جائى كه بين انسان و خدا دوستى و يگانگى پيدا مى شود. اين دوستى و يگانگى اثر قهرى ارتباط انسان به خداوند متعال است. به همين كيفيت، ارتباط بين دو نفر انسان هم منشاء انس و آشنائى مى شود و اين ارتباط، هر چه بيشتر باشد، انس و آشنائى شديدتر، تا وقتى كه بين آن دو، يگانگى به وجود مى آيد. همين طور زكوه، علائق مادى انسان را مى كاهد. از اين كاهش علاقه، تعبير به تزكيه مى شود و بر اثر كاهش همين علاقه ها قهرا عشق و علاقه ى به خدا و انسانها جايگزين علاقه ى به ماديات مى شود، و به همين كيفيت اعمال خير در ارتباط با خدا، انسان را مى سازد و مى پروراند و در انتها مومن و كافر، از نظر روانى با يكديگر تفاوت پيدا مى كنند، كه كافر داراى قلبى سياه بوده، مبتلاء به تاريكيها، و مومن، داراى قلبى روشن و نورانى، و اين روشنائى و ظلمانيت، خاصيت مستقيم اعمال است. در اينجا تفاوتى كه بين نتايج اعمال كافر و مومن هست، به اين كيفيت است كه مومن در ارتباط با خدا، مانند بذر و نهالى است كه در زمين كاشته شده و به خدا سپرده شده است، يعنى خداوند، شجره ى وجود مومن را مى پروراند، نقائص وجودى او را برطرف مى كند، او را تعليم مى دهد و تربيت مى كند تا عاقبت، علم و دانش و فن و هنر خود را به اين انسان مى آمورزد، همچون شاگردى كه علم و دانش استاد را فرامى گيرد و به مقام استاد مى رسد. انسان مومن، در خط ايمان و تقوا و در شعاع تعليمات الهى، علم و دانش خدا را فرامى گيرد، و همه ى اين تعليمات و فراگيريها خاصيت مستقيم ايمان و عمل صالح مى باشد، وليكن كافر، از همه ى اينها محروم است زيرا خط كفر، زمين زراعتى خداوند متعال نيست، يعنى دل كافر از اختيار خدا و از شعاع اراده ى خدا بيرون است، امكان رشد آن فراهم نيست. پس قهرا، قلب، كافر سياه و تاريك مى شود و در همان تاريكى، براى خود، جهنم مى سازد و خود را در آن جهنم قرار مى دهد. در اين رابطه مى گوئيم خداوند مومن را مى پروراند تا او را به ثمر برساند، و آخرين ثمره، زندگى بهشت است. وليكن كافر را رها مى كند، زيرا كافر از دايره ى اطاعت خارج شده، و خدا كسى را مجبور به اطاعت نمى كند. قهرا در آن رهائى و واگذارى، به نتايج كفر و گناه مبتلاء مى شود كه عاقبت، خود را هلاك مى كند. پس نتيجه ى بحث، روشن است كه ثواب و عقاب، نتيجه ى قهرى و نتايج مستقيم اعمال خير و شر مى باشد. در اين رابطه باز هم لازم است يادآورى شود كه پيدايش اين نتايج، در ارتباط با انسان مومن و كافر تدريجى پيدا مى شود. ظهور اين نتايج آنى و به اراده ى خدا ممكن نيست، چه اينكه اين نتايج، از نوع تربيت است نه از نوع خلقت.
پيش از اين در اطراف بحث پيدايش علم و حكمت گفته شد كه آنچه از نوع تعليم و تربيت است، بين انسان و خدا تدريجى پيدا مى شود و به طور آنى و ناگهانى، قابل ظهور نيست، و آنچه از نوع خلقت و آفرينش است، به طور آنى و ناگهانى، قابل ظهور مى باشد. مثلا اگر خدا بخواهد براى انسان، ميوه اى بسازد و يا بچه اى براى او خلق كند، اين آفرينش براى خدا، در يك ثانيه و يك سال، و كمتر و زيادتر، قابل ظهور مى باشد وليكن اگر خدا بخواهد ميوه اى را به انسان بدهد و به او بفهماند كه اين هديه ى خدا و رزق خداست كه به تو مى رسد، اين تفهيم، به طور آنى و ناگهانى ممكن نيست بلكه در زمان واقع مى شود، زمان به اندازه اى كه فكر انسان بفهمد هديه ى خداست، و براى قبول آن، آمادگى پيدا كند. قهرا اين آمادگى، لااقل از يك دقيقه تا ساعتها طول مى كشد و اين طول مدت، مربوط به ناتوانى خدا نيست بلكه مربوط به آمادگى انسان است، زيرا خدا و يا ماموران خدا بايستى خدا و هديه ى خدا را به او بفهمانند و بعد از اين تعليمات، او را براى قبول هديه آماده كنند. در اين رابطه، بد نيست حديثى را ايراد كنيم كه مربوط به موت مومن است. حديث اين است كه خداوند مى فرمايد: ما ترددت فى شيى ء كتر ددى فى قبض روح عبدى المومن، اريد لقائه و يريد حياته. يعنى در هيچ جا مردد نشدم به آن كيفيتى كه در قبض روح بنده ى مومن مردد مى شوم، زيرا من دوست دارم او را به ملاقات خود برسانم و او را قبض روح كنم، وليكن او دوست دارد كه در زندگى دنيا بماند. در اين حديث مشاهده مى كنيم كه نسبت تردد، به خدا داده شده است و اين تردد، با وضعيت ذاتى خدا نامناسب است، زيرا تردد يا از جهل پيدا مى شود كه انسان، صد در صد، يقين به صحت عمل ندارد، و يا از منشاء ضعف، پيدا مى شود، يقين به صحت عمل دارد، وليكن تا كسب قدرت، به تاخير مى افتد، و اين هر دو، ضعف و جهل، درباره ى خدا محال است زيرا او صد در صد، عالم و قادر است. با اين صد در صد علم و قدرت، دليل تردد خدا چيست؟ دليلش اين است كه مى خواهد به انسان بفهماند كه تو را مى خواهم به بهشت ببرم، و بعد از فهماندن، او را راضى كند كه به بهشت برود. اين فهماندن و راضى كردن، قدرى طول مى كشد. پس تردد خدا در قبض روح، از طريق تربيت مومن و آمادگى او پيدا مى شود، نه اينكه مربوط به جهل يا ضعف خدا باشد.
به همين كيفيت در تمامى مسائل، خدا آنجا كه مى خواهد انسان را مشمول عفو و غفران خود قرار دهد و مراتب فكرى و روحى او را بالا ببرد، همه ى اين مسائل از نوع تعليم و تربيت است نه از نوع خلقت و آفرينش. پس بايستى، انسان گناهكار، به گناه خود واقف شود و اين واقف شدن، مدتى طول مى كشد. بعد از واقف شدن، طبيب معالج گناه را بشناسد، اين شناسائى هم مدتى طول مى كشد و بعد از شناسائى، به خدا پناهنده شود و قبولى توبه ى خود را از خدا درخواست كند، اين پناهندگى هم مدتى طول مى كشد وليكن بعد از آنكه شرايط قبولى توبه و شناخت گناه فراهم شد، قبولى خدا صد در صد قطعى و آنى مى باشد. بنابراين پيدايش عفو و غفران كه از مسائل تعليم و تربيت است، يعنى اينكه انسان، از خط تربيت، آماده ى عفو و غفران شود، مدتى طول مى كشد. قهرا پيدايش عفو و غفران هم تدريجى واقع مى شود و چاره اى غير از اين نيست. مانند همان حديث، در قبض روح بنده ى مومن كه تردد خدا مربوط به مدت زمانى است كه مومن بفهمد مرگ براى او رحمت است، و آن رحمت را انتخاب كند. و باز براى تكميل اين بحث بد نيست كه براى تفكيك عفو و غفران، از يكديگر مطالبى عنوان شود كه فرق بين اين دو با يكديگر چيست.
.....................
چهارشنبه, آبان 10 1396
0 نظر
دعاى آن حضرت عليه السلام در التجا به
دوشنبه, آبان 29 1396
0 نظر
از دعاهاى آن حضرت است در پناه بردن به خدا از ناگوارى ها و اخلاق بد
چهارشنبه, آذر 08 1396
0 نظر
و از دعاى امام عليه السلام بود، در درخواست بخشايش و مهربانى
-
پنج شنبه, آذر 23 1396
0 نظر
هنگامى كه امام سجاد مبتلا به قرض دارى مى گرديد براى اداء دين به اين
