• بخشی از دعای 49
خداوند شما را هدایت كرد، اما راه صلاح را نرفتید و در پی خواهش
بخشى از دعاى شماره 20 از صحيفه سجاديه :
وظائف يك مسلمان :
عدل گستر باشيد.
خشم خود را فرو خوريد.
فتنه
- تــازه ها
- متن دعا
- فراز صحیفه
آمار بازدید
بازدید امروز
بازدید دیروز
کل بازدیدها
3144
5881
63639270
اوقات شرعی
مكارم اخلاق
اين دعا، همان دعاى (مكارم الاخلاق) معروف است كه امام عليه السلام اصول اخلاق اسلامى را در آن در فرازهاى مختلفى با شروع صلوات بر پيغمبر و آلش آورده و چنين به ذهن مى رسد كه تفسيرى از آن كلمه ى معروف رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم است كه فرمود: بعثت لا تمم مكارم الاخلاق (من مبعوث شدم تا اصول اخلاق را تكميل كنم) آرى در جاى ديگرى اصول اخلاق اين چنين جمع آورى نشده.
― فراز اول اين دعا را امام عليه السلام بدين گونه شروع مى كند: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و ايمان مرا به كاملترين مرتبه ى ايمان برسان) (اللهم صل على محمد و آله، و بلغ بايمانى اكمل الايمان).
― (يقينم را برترين يقينها قرار ده) (و اجعل يقينى افضل اليقين).
― (نيتم را به بهترين نيتها، و عملم را به بهترين اعمال منتهى ساز) (و انته بنيتى الى احسن النيات، و بعملى الى احسن الاعمال).
― پس از درخواست اين چهار چيز كه اساس همه ى حركتهاى انسان است، از خداوند، بار ديگر چنين مى خواهد: (بار خداوندا به لطفت نيتم را كامل و خالص ساز) (اللهم وفر بلطفك نيتى).
― (و يقينم را با آنچه در پيشگاه تو است تصحيح و پابرجا فرما) (و صحح بما عندك يقينى).
― (و با قدرت خود آنچه را كه از من تباه و فاسد شده اصلاح كن) (و استصلح بقدرتك ما فسد منى).
― در دومين فراز به بخش ديگرى از اصول اخلاقى اشاره كرده مى گويد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و آنچه را كه اهتمام به آن مرا به خود مشغول مى دارد، تو خود كفايت كن) (اللهم صل على محمد و آله، و اكفنى ما يشغلنى الاهتمام به).
― (مرا به كارى بگمار كه فردا از آن بازپرسى خواهى كرد) (و استعملنى بما تسالنى غدا عنه).
― (و ايام زندگانيم را در آنچه مرا براى آن خلق كرده اى مصروف دار) (و استفرغ ايامى فيما خلقتنى له).
― (مرا بى نياز ساز، و روزيت را بر من توسعه ده) (و اغننى و اوسع على فى رزقك).
― (و مرا با نظر (و چشم دوختن به اموال ثروتمندان) آزمايش مفرما) (و لا تفتنى بالنظر).
― به دنبال اين قسمت از خداوند قدرت و عزت مى خواهد ولى چون هر قدرت و عزتى با تكبر همراه است عرض مى كند: (مرا عزيز و قدرتمنددار ولى به تكبر مبتلا مكن) (و اعزنى و لا تبتلينى بالكبر).
― آنگاه از خداوند تقاضاى بندگى را مى نمايد ولى چون عبادت امكان به همراه آوردن عجب را دارد مى گويد: (مرا بنده و فرمانبردار خود قرار ده، ولى عبادتم را با عجب و خودپسندى فاسد منما) (و عبدنى لك و لا تفسد عبادتى بالعجب).
― از اين نظر كه رشد انسان در جامعه، بدان است كه امور خير به دست او جريان يابد ولى چنين امورى از منت به دور نمى ماند عرض مى كند: (خير و نيكى را براى مردم به دست من جارى ساز ولى آن را با منت گذاردن تباه مساز) (و اجر للناس على يدى الخير، و لا تمحقه بالمن).
― بدون ترديد هر انسانى علاقه مند است از اخلاق بلند انسانى بهره ى وافر داشته باشد ولى چون با تفاخر همراه است مى گويد: (درجات بلند اخلاق را به من مرحمت فرما ولى از تفاخر و مباهات نگاهم دار) (و هب لى معالى الاخلاق، و اعصمنى من الفخر).
― در سومين فراز به دو اصل از اصول خودسازى اشاره كرده عرضه مى دارد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، مرا به درجه اى از درجات بزرگوارى در بين مردم ترفيع مده، مگر آنكه به همان اندازه مرا در پيش خويشتن پائين آورى) (اللهم صل على محمد و آله، و لا ترفعنى فى الناس درجه الا حططتنى عند نفسى مثلها).
― (و هيچ عزت ظاهرى براى من ايجاد مفرما، مگر آنكه به همان نسبت ذلت پنهانى و درونى برايم ايجاد فرمائى) (و لا تحدث لى عزا ظاهرا الا احدثت لى ذله باطنه عند نفسى بقدرها).
― در چهارمين فراز به اصول ديگرى از اخلاق پرداخته و چنين ادامه مى دهد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، و مرا از هدايت شايسته اى بهره مند فرما كه آن را با هيچ چيز ديگر عوض نكنم) (اللهم صل على محمد و آل محمد، و متعنى بهدى صالح لا استبدل به).
― (راه و روش حقى را بر من بنما كه هرگز از آن منحرف نگردم) (و طريقه حق لا ازيغ عنها).
― (و نيت رشدآورى عنايت كن كه در آن هيچگونه شكى ننمايم) (و نيه رشد لا اشك فيها).
― (عمرم را مادام كه در راه اطاعت تو صرف گردد طولانى ساز، اما آنگاه كه چراگاه شيطان شد آن را از من بگير پيش از آنكه خشمت به سوى من شتاب گيرد و يا غضبت بر من مستحكم گردد) (و عمرنى ما كان عمرى بذله فى طاعتك، فاذا كان عمرى مرتعا للشيطان فاقبضنى اليك قبل ان يسبق مقتك الى، او يستحكم غضبك على).
― (بار خداوندا در من هيچ خصلت ناپسندى را كه مايه ى عيبجويى من است وامگذار مگر آنكه اصلاحش فرمائى) (اللهم لا تدع خصله تعاب منى الا اصلحتها).
― (و هيچ زشتى و عيبى را كه ممكن است مايه ى ملامت نسبت به من شود وامگذار مگر آنكه به زيبائى و نيكى مبدلش سازى) (و لا عائبه اونب بها الا حسنتها).
― (و هيچ كرامت خلق و خوى پسنديده اى را كه به طور ناقص در من وجود دارد را فرومگذار جز آنكه تتميم و تكميلش فرمائى) (و لا اكرومه فى ناقصه الا اتممتها).
― در پنجمين فراز بعضى از اصول مكارم اخلاق را چنين بازگو مى كند: (بار خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست و بغض و كينه ى كينه توزان را براى من به محبت) (اللهم صل على محمد و آل محمد، و ابدلنى من بغضه اهل الشنان المحبه).
― (و حسادت اهل تجاوز را به مودت و دوستى) (و من حسد اهل البغى الموده).
― (به گمانى صالحان را به اعتماد) (و من ظنه اهل الصلاح الثقه).
― (دشمنى نزديكان را به صداقت و دوستى عصيان دوركشى خويشاوندان را به نيكى، بى اعتنائى و خذلان اقربا را به نصرت تبديل فرما) (و من عداوه الادنين الولايه، و من عقوق ذوى الارحام المبره، و من خذلان الاقربين النصره).
― (حب و دوستى مجامله كاران را به محبت واقعى اهانت مصاحبان و همراهان را به حسن معاشرت، و تلخى ترس از ستمگران را به حلاوت و شيرينى امنيت مبدل ساز) (و من حب المدارين تصحيح المقه، و من رد الملابسين كرم العشره، و من مراره خوف الظالمين حلاوه الامنه).
― در ششمين فراز در رابطه با برخورد با ظالمان و ستمگران مطالبى ذيل را خواستار مى گردد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و براى من دستى و قدرتى بالاتر از كسى كه به من ستم كرده، زبانى گوياتر بر آنكه با من به مخاصمه برخاسته، و پيروزى بر كسى كه با من از در دشمنى بيرون آمده، قرار ده) (اللهم صل على محمد و آله، و اجعل لى يدا على من ظلمنى و لسانا على من خاصمنى، و ظفرا بمن عاندنى).
― و مى افزايد: (و به من راه چاره اى در برابر كسى كه با من از در كيد و مكر بيرون آمده، و قدرتى در مقابل آنكه مرا مقهور ساخته، و وسيله و ابزار تكذيبى در برابر آنكه از در عيبجويى و دشنام گوئى با من درآمده، و سلامت و تندرستى از كسى كه مرا تهديد كرده محبت فرما) (وهب لى مكرا على من كايدنى، و قدره على من اضطهدنى، و تكذيبا لمن قصبنى، و سلامه ممن توعدنى).
― (همچنين به اطاعت كسى كه مرا به راه راست وامى دارد، و متابعت از كسى كه ارشادم مى كند، موفق دار) (و وفقنى لطاعه من سددنى، و متابعه من ارشدنى).
― در هفتمين فراز بخش ديگرى از اصول اخلاق را از زاويه ى ديگرى مورد توجه قرار داده عرض مى كند: (بار خداوندا بر محمد و آل او درود فرست، و مرا آن چنان به راه ثواب دار كه هر كس با من غش و خيانت مى كند با او به نصح و خيرخواهى معارضه كنم) (اللهم صل على محمد و آله، و سددنى لان اعارض من غشنى بالنصح).
― (هر كس از من دورى نمايد به نيكى پاداش دهم) (و اجزى من هجرنى بالبر).
― (آن كسى كه مرا محروم نمايد با بذل و بخشش اجر و مزد دهم) (و اثيب من حرمنى بالبذل).
― (هر كس از من قطع رابطه كند با برقرارى پيوند مكافات نمايم) (و اكافى من قطعنى بالصله).
― (كسى كه پشت سر من غيبت كند (و عيوب مرا برشمارد) من با برشمردن نيكيهايش با او به مخالفت برخيزم) (و اخالف من اغتابنى الى حسن الذكر).
― (از نيكى تشكر كنم، و از بدى چشم پوشى نمايم) (و ان اشكر الحسنه، و اغضى عن السيئه).
― و در هشتمين فراز يك سلسله ديگر از اصول اخلاقى را كه متعلق به نفس انسان است چنين برمى شمارد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، و مرا با حليه و زيور صالحان بياراى) (اللهم صل على محمد و آله، و حلنى بحليه الصالحين).
― (و زيور و زينت متقين را بر من بپوشان) (و البسنى زينه المتقين).
― امام در جملات بعد زينت و زيور متقين را بدين گونه برمى شمارد: (بسط و گسترش عدل، فروخوردن خشم) (فى بسط العدل، و كظم الغيظ).
― (فرونشاندن آتش فتنه و دشمنى، جمع آورى انسانهاى پراكنده، اصلاح ذات البين) (و اطفاء النائره، و ضم اهل الفرقه، و اصلاح ذات البين).
― همچنين: (افشاء نيكيها، پوشاندن عيوب و بديها، نرمخويى خفض جناح و خوشرفتارى) (و افشاء العارفه، و ستر العائبه، و لين العريكه، و خفض الجناح، و حسن السيره).
― (سنگينى و وقار، حسن معاشرت، سبقت و پيشى گرفتن به فضائل و خوبيها، و برگزيدن ايثار و نعمت بخشيدن) (و سكون الريح، و طيب المخالقه، و السبق الى الفضيله، و ايثار التفضل).
― و نيز (ترك عيبجويى و بخشش، بر كسانى كه استحقاق آن را ندارند) (و ترك التعيير، و الافضال على غير المستحق).
― (سخن حق را گفتن هر چند دشوار آيد خير و نيكى را اندك شمردن گرچه از نظر گفتار و كردار بسيار باشد، و زياد شمردن شر و بدى گرچه از نظر گفتار و كردار بسيار كم) (و القول بالحق و ان عز، و استقلال الخير و ان كثر من قولى و فعلى، و استكثار الشر و ان قل من قولى و فعلى).
― و سرانجام خواسته هاى اين بخش را چنين تكميل مى كند: (همه آنچه را كه خواسته ام با استدامه ى اطاعت، همراه بودن با جماعت (مسلمين)، كنار زدن بدعت كاران و دورى از به كار گرفتن نظريات- بدون دليل- برايم كامل فرما) (و اكمل ذلك لى بدوام الطاعه، و لزوم الجماعه، و رفض اهل البدع، و مستعملى الراى المخترع).
― در نهمين فراز امام عليه السلام خواسته هاى خود را بدين گونه مطرح مى كند: بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و گسترده ترين و وسيع ترين روزيهايت را بر من زمانى قرار ده كه به كهنسالى رسيده ام) (اللهم صل على محمد و آله، و اجعل اوسع رزقك على اذا كبرت).
― (و نيرومندترين نيروهايت را هنگامى در اختيارم قرار ده كه خسته و از پا افتاده ام) (و اقوى قوتك فى اذا نصبت).
― (مرا به كاهلى و سستى در عبادتت، كورى از راهت، متعرض خلاف محبتت، هماهنگى از آنكه از تو جدا شده، و جدائى از آنكه به تو پيوسته مبتلا مساز) (و لا تبتلينى بالكسل عن عبادتك و لا العمى عن سبيلك، و لا بالتعرض لخلاف محبتك، و لا مجامعه من تفرق عنك، و لا مفارقه من اجتمع اليك).
― پس از آن مى افزايد: (بار خداوندا مرا آنچنان قرار ده كه به هنگام ضرورت، با يارى تو حمله ور شوم (و نيازهايم را برآورم) (اللهم اجعلنى اصول بك عند الضروره).
― (به هنگام نياز حاجتم را فقط از تو بخواهم) (و اسالك عند الحاجه).
― (در زمان سختى و مسكنت تضرع و زارى نزد تو آورم) (و اتضرع اليك عند المسكنه).
― (مرا به كمك خواستن از غير خودت به هنگامى كه ناچار شوم ميازماى) (و لا تفتنى بالاستعانه بغيرك اذا اضطررت).
― (و با خضوع و فروتنى به هنگام سوال كردن از ديگرى، در زمان فقر و احتياجم، و به هنگام ترس، بردن تضرع و زارى در نزد غير خويش، مرا آزمايش مكن) (و لا بالخضوع لسوال غيرك اذا افتقرت، و لا بالتضرع الى من دونك اذا رهبت).
― (كه اگر چنين كنم مستحق خذلان و منع نعمت و بى اعتنايى تو خواهم بود، اى مهربانترين مهربانان) (فاستحق بذلك خذلانك و منعك و اعراضك، يا ارحم الراحمين).
― سپس امام عليه السلام دعا را چنين ادامه مى دهد: (بار خداوندا آنچه كه شيطان به قلب و روح من القا مى كند، يعنى آرزوهاى طولانى گمان بد و حسادت را، ذكر عظمت خود، تفكر در قدرتت و تدبير بر ضد دشمنت قرار ده) (اللهم اجعل ما يلقى الشيطان فى روعى من التمنى و التظنى و الحسد ذكرا لعظمتك، و تفكرا فى قدرتك، و تدبيرا على عدوك).
― (و آنچه بر زبانم جارى مى گردد از الفاظ زشت، سخن ناستوده، يا دشمنام عرضى و آبرويى، يا شهادت باطل، يا غيبت مومنى كه در جلسه حضور ندارد، يا بدگوئى شخص حاضر و امثال اينها، همه را نطق و سخن به حمد خود، مبالغه در مدح و ثناى خويش، سعى در تمجيدت شكر نعمتت، اعتراف به احسانت و برشمردن نعمتهايت قرار ده) (و ما اجرى على لسانى من لفظه فحش او هجر او شتم عرض او شهاده باطل او اغتياب مومن غائب او سب حاضر و ما اشبه ذلك نطقا بالحمد لك، و اغراقا فى الثناء عليك، و ذهابا فى تمجيدك و شكرا لنعمتك، و اعترافا باحسانك و احصاء لمننك).
― در دهمين فراز با درود بر محمد و آل خواسته هاى ديگرى را مطرح مى سازد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست چنان نشود كه من تحت ستم قرار گيرم در حالى كه تو توان دفاع از مرا دارى) (اللهم صل على محمد و آله، و لا اظلمن و انت مطيق للدفع عنى).
― و چنين نيز (نشود كه من به ستمگرى پردازم در حالى كه تو قادرى مرا از آن بازدارى) (و لا اظلمن و انت القادر على القبض منى).
― (نكند من گمراه گردم در حالى كه تو مى توانى مرا هدايت كنى) (و لا اضلن و قد امكنتك هدايتى).
― (و نكند من فقير و نيازمند گردم در حالى كه وسعت و گشايش زندگى من از ناحيه ى تو است) (و لا افتقرن و من عندك وسعى).
― و چنين (نشود كه من سر به طغيان سركشى نهم در حالى كه همه ى توانگرى و امكاناتم از جانب تو است) (و لا اطغين و من عندك وجدى).
― از اينجا به بعد جهت سخن را عوض كرده عرضه مى دارد: (بار خداوندا من به سوى آمرزش و مغفرت تو كوچ كرده ام، به سوى عفو و بخشش تو آهنگ نموده ام، به جانب گذشته تو اشتياق يافته ام و به فضل تو اميد و اعتماد نموده ام) (اللهم الى مغفرتك وفدت، و الى عفوك قصدت، و الى تجاوزك اشتقت، و بفضلك وثقت).
― (و اين در حالى است كه در نزد من هيچ چيز كه موجب مغفرت تو گردد، و در عملم چيزى كه با آن مستحق عفوت گردم پيدا نمى شود) (و ليس عندى ما يوجب لى مغفرتك، و لا فى عملى ما استحق به عفوك).
― و در يك كلام مى گويد: (من بعد از آنكه خودم درباره ى خويش قضاوت كردم جز فضل تو هيچ در اختيار ندارم) (و ما لى بعد ان حكمت على نفسى الا فضلك).
― (بنابراين به محمد و آلش درود فرست، و بر من تفضل فرما) (فصل على محمد و آله، و تفضل على).
― آنگاه ادامه داده و مى گويد: (بار خداوندا زبانم را به هدايت گويا ساز و راه و رسم تقوا را به من الهام فرما) (اللهم و انطقنى بالهدى، و الهمنى التقوى).
― (و مرا به خصلت و راه و روشى كه پاكيزه تر است موفق بدار) (و وفقنى للتى هى ازكى).
― (و به كارى كه پسنديده تر است بگمار) (و استعملنى بما هو ارضى).
― (بار خداوندا مرا به راهى كه بهترين راه است روانه ساز، و بر آئين خود كه بهترين آئين است مرا چنان دار كه بر آن بميرم و بر آن زندگى كنم) (اللهم اسلك بى الطريقه المثلى، و اجعلنى على ملتك اموت و احيى).
― در يازدهمين فراز از اين دعا امام عليه السلام بخش ديگرى از خواسته ها را در پيشگاه خداوند عرضه مى داشته مى گويد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و مرا از نعمت اعتدال و ميانه روى بهره مند فرما) (اللهم صل على محمد و آله، و متعنى بالاقتصاد).
― (مرا در زمره ى خيرخواهان، كسانى كه دليل رشد و هدايت ديگرانند و از بندگان صالح قرار ده) (و اجعلنى من اهل السداد، و من ادله الرشاد، و من صالحى العباد).
― (رستگارى روز واپسين و سلامت در كمينگاه عذاب را روزيم فرما) (و ارزقنى فوز المعاد و سلامه المرصاد).
― (بار خداوندا از نيروهاى نفس من براى خودت آن مقدار نگهدار كه آن را خالص سازد، و از خودم براى خودم آن مقدار بگذار كه آن را اصلاح نمايد، چرا كه نفس من در معرض هلاكت است مگر اينكه تو نگاهش دارى) (اللهم خذ لنفسك من نفسى ما يخلصها، و ابق لنفسى من نفسى ما يصلحها، فان نفسى هالكه او تعصمها).
― (بار خداوندا اگر غم و اندوه به من روى آورد، نيرو و ساز و برگ مبارزه ام توئى) (اللهم انت عدتى ان حزنت).
― (و اگر محروم گردم پايگاه اميدم تو هستى و بس) (و انت منتجعى ان حرمت).
― (و چنانچه گرفتار شدائد و مشكلات گردم استغاثه ام به درگاه تو است) (و بك استغاثتى ان كرثت).
― چرا كه به خوبى مى دانم (آنچه از دست برود جانشين و عوضش از نزد توست، هر چه فاسد و تباه گردد اصلاح از ناحيه ى تو و آنچه را تو انكار كنى در معرض دگرگونى است) (و عندك مما فات خلف، و لما فسد صلاح، و فيما انكرت تغيير).
― حال كه چنين است (بر من منت بگذار پيش از بلا عافيت، قبل از درخواست توانگرى، و پيش از گمراهى رشد و هدايت عنايت فرما (فامنن على قبل البلاء بالعافيه، و قبل الطلب بالجده، و قبل الضلال بالرشاد).
― همچنين (مرا از رنج زحمت عيبجويى بندگان كفايت فرما، امنيت روز رستاخيز را ارزانى دار و از حسن ارشاد (و هدايت نيك) برخوردارم ساز) (و اكفنى موونه معره العباد وهب لى امن يوم المعاد و امنحنى حسن الارشاد).
― در دوازدهمين فراز پس از درود بر محمد و آل، هشت خواسته را بيان مى كند: خواسته ى اولش رفع همه ى عيبها و بديها است كه با استفاده از صفت لطف خداوند درخواست آن را دارد و مى گويد: (با لطف خود هرگونه بدى را از من دور فرما) (اللهم صل على محمد و آله، و ادرا عنى بلطفك).
― و دومين خواسته اش آن است كه او را با نعمت خاص خود تغذيه نمايد، مى گويد: (مرا با نعمت خود تغذيه نموده و پرورش ده) (و اغذنى بنعمتك).
― در اينكه منظور از اين نعمت چيست؟ ممكن است هم نعمتهاى مادى باشد هم نعمتهاى معنوى ولى در روايات آمده كه ائمه ى اطهار گفته اند: (غذانا رسول الله بالعلم) (رسول خدا (ص) ما را با علم تغذيه فرمود).
― و از آنجا كه انسان همواره بايد مواظب خود باشد و نقائص خويش را از بين ببرد با استفاده از صفت كرم مى خواهد كه او را اصلاح نمايد و مى گويد: (با كرمت مرا اصلاح فرما) (و اصلحنى بكرمك).
― و از اين نظر كه انسان از جسم و روح تشكيل شده و هر كدام از اين گرفتار بيماريهاى مختلفى مى شوند و استفاده از داروها و نسخه هائى كه انسانها با تكيه به علوم بشرى تجويز مى كنند بيماريهاى جديدى را ايجاد مى كند عرض مى كند: (با احسان (اتقان عملت) بيماريهايم را مداوا فرما) (و داونى بصنعك).
― يعنى مرا از هرگونه بلا و بيمارى دوردار و صحت و تندرستى كامل را ارزانى فرما، از اين جهت كه انسان مى خواهد همواره قدرتمند و سربلند باشد، از تحقير و ذلت گريزان است و از طرفى نيرويش محدود است و مى بايست به قدرتى وابسته باشد عرض مى كند: (مرا در سايه ى رحمت و عزت و قدرت خود جاى ده) (و اظلنى فى ذراك).
― و چون قدرتمند شدن و وابسته به قدرت انسان را ممكن است از راه صحيح منحرف كند و رضايت و خشنودى مولا را از او دور دارد مى گويد: (خلعت خشنوديت را بر من بپوشان) (و جللنى رضاك).
― يعنى چنانم هوادار باش كه از خط رضاى تو منحرف نگردم و خشنوديت چون لباسى سراسر قامتم را پوشيده باشد.
― و از آنجا كه انسان در اين زندگى با مسائل و مكاتب و خطوط مختلف رويارو است و جاذبه ى هر كدام او را به سمت خود مى كشد و نيز مشكلات فكرى و جسمى، اقتصادى و سياسى او را محاصره مى كند و تصميم گيرى در اين مورد بس دشوار است عرضه مى دارد: (آنگاه كه امور دشوار و مشكل بر من روى آور شوند مرا به هدايت يافته ترين آنها موفق دار) (و وفقنى اذا اشتكلت على الامور لاهداها).
― ولى مطلب به همين جا ختم نمى گردد كارهائى پيش مى آيد كه هر كدام در جاى خود سود دنيا و آخرت را به همراه دارد و اما در اينكه كدام را بايد انجام داد، بر انسان مشتبه مى شود و بهترين را نمى تواند انتخاب كند. به همين جهت عرض مى كند: (آن دم كه اعمال به يكديگر مشتبه گشتند مرا به انجام پاكيزه ترين آنها توفيق ده) (و اذا تشابهت الاعمال لازكاها).
― و در امور فكرى و سياسى كه گروهها، مكاتب و سياست مداران با يكديگر درگير مى شوند و هر كس مجبور است براى خود موضعى را انتخاب كند از خداوند پسنديده ترين آنها را مى خواهد. مى گويد: (آن زمان كه مذاهب گوناگون با يكديگر متناقض گردند مرا به پسنديده ترين آنها موفق گردان) (و اذا تناقضت الملل لارضاها).
― در سيزدهمين فراز كه با درود بر محمد و آلش آغاز شده بازهشت خواسته ى ديگر از پيشگاه خداوند درخواست دارد: نخستين خواسته ى او آن است كه امور او را كفايت كند و تاج كفايت و بى نيازى را بر سرش بگذارد عرض مى كند: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و تاج كفايت و بى نيازى را بر سرم بگذار) (اللهم صل على محمد و آله، و توجنى بالكفايه).
― مى دانيم انسان گاه غنى و ثروتمند است گاه فقير و تهيدست و گاه به اندازه ى كفايت از امكانات اين عالم بهره مند است، صورت اول و دوم هر كدام مشكلاتى به همراه دارد ولى صورت سوم بهترين مرحله ى زندگى است.
― و از آنجا كه امور انسان در تمام ميدانهاى زندگى با تدبير صحيح مى تواند به خوبى اداره گردد و معروف شدن به مدير و مدبر بودن آبرو و گشايشهاى خاص اجتماعى را به همراه دارد عرض مى كند: (مرا به حسن تدبير (و دوستى خود) معرفى فرما) (و سمنى حسن الولايه).
― تدبير امور زندگى همبستگان و خويشاوندان را به انسان نزديك مى سازد و هم يار و ياوران خوبى براى انسان به بار مى آورد.
― و از آنجا كه پيمودن راههاى زندگى بدون هدايت و راهنمائى ممكن نيست و هدايتها و راهنمائيها خود هر كدام درجه ى خاصى از رشد و ثبات به همراه دارند عرض مى كند: (هدايت راستين را به من ارزانى دار) (وهب لى صدق الهدايه).
― آنچنان كه تا روز ملاقات تو هيچگونه انحرافى نيابم.
― بدون ترديد در اختيار داشتن امكانات و توسعه در امور زندگى مى تواند انسان را به جايگاههاى بلندى در دنيا و آخرت برساند ولى هيچگاه از خطر غرور و طغيان خالى نيست و اين خود امتحانى است كه قبول شدن در آن بسيار سخت است لذا مى گويد: (مرا با توسعه و توانگرى آزمايش و مفتون مفرما (و لا تفتنى بالسعه).
― (بلكه زندگى ساده و آرامش بخشى به من ارزانى دار) (و امنحنى حسن الدعه).
― مطالعه ى زندگى انسانها اين واقعيت را نتيجه مى دهد كه هر گروهى زندگى خاص خويش را دارد، بعضى ثروتمند و مست غرور، بعضى تهيدست و ذليل و خوار و بعضى آنچنان مشكلات سراسر زندگيشان را گرفته كه راه خروج از آنها را نمى يابد، لذا امام عرضه مى دارد: (زندگيم را همراه مشكلات و رنج فراوان قرار مده) (و لا تجعل عيشى كدا كدا).
― در اين گير و دار كه مشكلات انسان را احاطه مى كند و تلاشهاى ظاهرى به وسيله ى امكانات مادى ثمر نمى دهد راهى جز دعا نمى ماند ولى مساله همينجا است كه دعا مقبول مى افتد يا خير، امام عليه السلام مى گويد: (دعا و خواسته ام را به من بازمگردان و دست رد به سينه ام مگذار) (و لا ترد دعائى على ردا).
― ولى بايد در قبال اين خواسته قول دهد كه بر خلاف مولا و آنكه دعايش را مى پذيرد عمل نكند به همين دليل اعلام مى دارد: (من به طور مسلم براى تو هيچگونه ضد و معارضى قرار نمى دهم و همراه تو هيچ مثل و مانندى را فرا نمى خوانم) (فانى لا اجعل لك ضدا، و لا ادعو معك ندا).
― در چهاردهمين فراز چهار خواسته ى اساسى را مطرح كرده: خواسته ى اولش كه همه ى انسانها معمولا گرفتار آنند خواسته ى دورى از اسراف و زياده روى است عرض مى كند: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و مرا از اسراف بازدار) (اللهم صل على محمد و آله، و امنعنى من السرف).
― همانطور كه در نكته هاى اين نوشتار يادآور شده ايم اگر اسراف و زياده از جامعه ى اسلامى برمى خاست و همه ى آنچه اين انسانها نابخرد به هدر مى دهند صرف تهيدستان مى كردند بينوائى در جامعه ى بشرى يافت نمى شد. دومين خواسته اى را كه عنوان مى كند آن است كه رزق و روزيش آنچنان كه مقدر گرديده در اختيارش قرار گيرد و دستخوش تلف قرار نگيرد عرض مى كند: (روزيم را از تباه و تلف شدن نگهدار) (و حصن رزقى من التلف).
― اين سخن اشاره به آن دارد كه روزى انسان چه آن قسمت كه به او بدون تلاش مى رسد و چه آن قسمت كه با تلاش و كوشش همواره در خطر تباهى است يعنى يا قدرت اختيار انسانهاى متجاوز به كار مى افتد و آن را غصب مى كند، و يا انسان خود عملى انجام مى دهد كه مستوجب سلب روزى مى گردد، هر كدام كه باشد امام سجاد عليه السلام مى خواهد كه خداوند با لطفش از آن ممانعت به عمل آورد.
― اين را مى دانيم و براى بسيارى محسوس و ملموس است كه امكانات و درآمدهاى اشخاص و گاه نسبت به شخص واحد در زمانهاى مختلف متفاوت است، گاه درآمد كمى آن چنان بقا و بركت دارد كه معادل درآمدهاى بسيار و گاه درآمدهاى فراوان آنچنان به سرعت هزينه مى شود كه حيرت انگيز است، امام عرضه مى دارد: (ثروت و مكنتم را با بركت در آن كامل و فراوان ساز) (و وفر ملكتى بالبركه فيه).
― انسانهاى پاك و كسانى كه درد جامعه را احساس مى كنند همواره خود را موظف مى دانند كه از ثروت و دارائى و امكانات خود به ديگران نيز ببخشند و آنان را بهره مند سازند اما اينكه به چه كسى بايد داد كه نيازمند باشد و در راه اطاعت خداوند مصرف كند خود مساله اى است براى چنين اشخاصى انسان وارسته از خداوند كمك مى جويد عرضه مى دارد (مرا در آنچه از اين ثروتم در راه خير انفاق مى كنم به راه هدايت و صواب راهنمائى فرما) (و اصب بى سبيل الهدايه للبر فيما انفق منه). يعنى هم در راه شايسته و سبيل الهى مصرف كنم و هم به كسى كه مى بخشم در راه اطاعت خدا به كار گيرد.
― در پانزدهمين فراز نيز چهار خواسته ى اساسى دارد كه پس از درود بر محمد و آلش عنوان مى كند.
― از آنجا كه كسب روزى و تهيه ى موونه ى زندگى نياز به تلاش و كوشش فراوان دارد و در رابطه با آن انسان با اشخاص مختلفى از نظر فكرى و روحى ناچار است بسيارى از ناملايمات را تحمل كند لذا مى گويد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و رنج و زحمت و ناملايمات كسب و كار را تو خود از من كفايت فرما) (اللهم صل على محمد و آله، و اكفنى موونه الاكتساب).
― و از اين جهت كه انسان با درك و فهم محدود خود كسب و كارى را انتخاب مى كند كه بتواند هزينه ى زندگى را تامين نمايد اما در حقيقت با علم محدودش چنين محاسبه و دقت نظرى ممكن نيست زيرا او از عوامل و اسباب و تغيرات زمان آگاهى درستى نمى تواند داشته باشد به همين جهت عرض مى كند: (رزق و روزيم را از آنجا كه گمان ندارم عنايت فرما) (و ارزقنى من غير احتساب).
― يعنى محاسبات مرا لحاظ مفرما و روزيم را در مقايسه با تلاشم قرار مده بلكه لطف و عنايت و فضلت را شامل حالم كن. و از آنجا كه اميد و گمان آن را ندارم به من مرحمت فرما و از ناحيه ى ديگر چون كسب و كار انسان را از بسيارى از عبادتها بازمى دارد مى افزايد: (تا چنين نباشد كه من به جاى پرداختن به عبادتم همواره مشغول امور زندگى باشم) (فلا اشتغل عن عبادتك بالطلب).
― و نيز (موجب آن نگردد كه بخواهم سختيها و معاصى كسب و كار را بر دوش كشم) (و لا احتمل اصر تبعات المكسب).
― و چون قدرت انسان در كسب معاش محدود است عرض مى كند: (بار خداوندا آنچه را كه من با قدرت خود در طلب آن هستم تو با قدرت خويش براى من مطالبه فرما) (اللهم فاطلبنى بقدرتك ما اطلب).
― و از آن جهت كه انسان در اين راه بيم آن را دارد كه به مقصد نرسد و يا گرفتار معاصى و گناهان كسب و روزى شود درخواست مى كند: (با عزت و قوتت مرا از آنچه كه مى ترسم پناه ده) (و اجرنى بعزتك مما ارهب).
― در شانزدهمين فراز باز هم سخن درباره ى داشتن امكانات است ولى از اين زاويه كه نداشتن زيان به آبروى و موقعيت و كرامت انسان وارد مى كند و از اين طريق انسان را گرفتار يك سلسله صفات مذموم مى نمايد لذا عرض مى كند: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و آبرويم را با دارائى و توانگرى حفظ فرما) (اللهم صل على محمد و آله، وصن وجهى باليسار).
― و (مقام و منزلتم را با تنگدستى خوار و مبتذل مفرما) (و لا تبتذل جاهى بالاقتار).
― يعنى آبرويم را حفظ كن فقر و تنگدستى به سراغم مفرست چرا كه تهيدستى آنقدر شوم است كه رسول تو مى گويد: من از فقر به خدا پناه مى برم (اعوذ بالله من الفقر) و نيز مى فرمايد: فقر انسان را به كفر مى كشاند (كاد الفقر ان يكون كفرا).
― و اميرمومنان فرموده: فقر مرگ بزرگ و سرخ است. اگر فقر به صورت انسانى مجسم مى شد من او را به قتل مى رساندم.
― به دنبال اين قسمت اشاره به خصلتهاى مذمومى كه در اثر تنگدستى به وجود مى آيد كرده مى گويد: تنگدست نگردم (كه ناچار شوم دست نياز را در پيش كسانى دراز كنم كه روزى خوار تواند) (فاسترزق اهل رزقك).
― (و از اشرار خلقت درخواست عطا و بخشش نمايم) (و استعطى شرار خلقك).
― سپس به دو صفت مذموم ديگرى از آن اشاره نموده مى گويد كه اگر چنين شود (من مفتون حمد و ثناى كسانى خواهم شد كه به من عطا مى كنند و مبتلا به بدگويى افرادى خواهم گرديد كه از من دريغ مى دارند) (فافتتن بحمد من اعطانى، و ابتلى بذم من منعنى).
― نبايد من گرفتار چنين خصلتهاى زشتى شوم (در حالى كه متصدى عطا كردن و دريغ داشتن در حقيقت توئى، نه آنها) (و انت من دونهم ولى الاعطاء و المنع).
― در هفدهمين فراز هشت خواسته را بيان مى دارد كه پس از درود بر محمد و آلش يكى پس از ديگرى بيان مى كند. نخستين خواسته اش آن است كه صحت و تندرستى به او عنايت شود و آن را در راه عبادت به كار گيرد نه در راه معصيت و بيهودگى عرض مى كند: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و سلامت و تندرستى در راه عبادت را روزيم فرما) (اللهم صل على محمد و آله، و ارزقنى صحه فى عباده).
― و دومين خواسته اش آن است كه فراغتى نصيبش شود و از مشغوليات دنيا ساعتى بياسايد اما از آنجا كه ساعتهاى فراغت تمايلات به گناه و لهو و لعب را به همراه مى آورد عرض مى كند: (و فراغتى در زهد و پارسائى) (و فراغا فى زهاده).
― سومين خواسته اش آن است كه آنچه از تحصيلات علمى و آگاهيهاى ثمربخش فراگرفته توفيق به كارگيرى آنها را بيابد عرض مى كند: (علم و دانشى براى به كار بستن) روزيم فرما (و علما فى استعمال).
― چهارمين خواسته اش ورع و دورى از گناه است اما از آنجا كه در بسيارى از افراد اين حالت به نحوى از تحجر گرائى، وسوسه و احيانا شبيه نوعى سفاهت و حماقت است عرض مى كند: (ورعى در حد اعتدال) روزيم نما (و ورعا فى اجمال).
― پنجمين خواسته اش اين است كه سرانجام اين تلاشها براى عبادت استعمال علم و دانش، زهد و پارسائى با عفو پايان گيرد و اگر كم و كاستى و يا نقائصى داشته بر او گرفته نشود مى گويد: (بار خداوندا ايام زندگانيم را با عفو و بخششت پايان بخش) (اللهم اختم بعفوك اجلى).
― و پشتوانه ى اين خواسته هاى بالا را با اين عبارت تاكيد مى كند: و آرزو و اميدم به رحمتت را محقق فرما) (و حقق فى رجاء رحمتك املى).
― و از اين نظر كه قرار گرفتن در موضع عفو خداوند نياز به تلاشهائى دارد كه رضايت او را جلب كند در هفتمين خواسته اش مى گويد: (راههايم را براى رسيدن به خشنوديت سهل و هموار ساز) (و سهل الى بلوغ رضاك سبلى).
― اين نيز مسلم است كه براى جلب رضايت او عمل نيك لازم است زيرا عمل صالح در پيشگاه خداوند موجب رضايت او است به همين دليل عرض مى كند: (عمل و كردارم را در همه ى حالات نيكو گردان) (و حسن فى جميع احوالى عملى).
― در هجدهمين فراز باز چهار خواسته را بيان مى كند و نخستين خواسته اش بيدارى از مواقع غفلت است عرضه مى دارد: (بار خداوندا مرا در اوقات غفلت براى ياد خود متنبه ساز) (اللهم صل على محمد و آله، و نبهنى لذكرك فى اوقات الغفله).
― و اين بدان جهت است كه بسيارى از خطاها هنگام غفلت و به ياد خدا نبودن از انسان سر مى زند و به عكس ياد خدا انسان را از خلافها بازمى دارد.
― در دومين خواسته اش اطاعت خداوند را خواستار است زيرا در اين دنيا كه دار مهلت نام دارد اگر كسى در غير راه طاعت او كه در حقيقت ساختن زندگى اخروى خود است، تلاش نمايد باخته است.
― مى گويد: (در روزگار مهلت (زمان كار و تلاش در اين دنيا) مرا در راه اطاعت خود به كار گير) (و استعملنى بطاعتك فى ايام المهله).
― و از اين نظر كه طاعات و عبادات و انجام كارهاى نيك براى جلب محبت پروردگار است كه به دنبال آن نعمتها را جلب مى كند عرضه مى دارد: (راهى هموار و آشكار به سوى محبت و دوستى خود پيش پايم بنه) (و انهج لى الى محبتك سبيلا سهله).
― كه اگر چنين كنى يعنى در اوقات غفلت مرا بيدار سازى در دوران زندگى مرا به اطاعتت وادارى و راهى به سوى محبتت به رويم بگشائى خير دنيا و آخرت را برايم فراهم آورده اى، لذا عرض مى كند: (و بدين وسيله خير دنيا و آخرت را برايم كامل فرما) (اكمل لى بها خير الدنيا و الاخره).
― در نوزدهمين و آخرين فراز سه چيز از خداوند مى خواهد كه در حقيقت عصاره و فشرده ى همه ى اين دعا است، خواسته ى اول درود فراوان بر محمد و آل است عرضه مى دارد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست مانند برترين درودى كه پيش از او بر آفريدگانت فرستاده اى (و همچون درود) به كسانى كه بعد از او بر اشخاصى كه مى آيند خواهى فرستاد) (اللهم و صل على محمد و آله، كافضل ما صليت على احد من خلقك قبله و انت مصل على احد بعده).
― دومين خواسته جامع خوبيهاى دنيوى و اخروى است كه با اقتباس از قرآن انجام شده عرض مى كند: (و در دنيا به ما حسنه و نيكى و نيز در آخرت نيكى و خوبى مرحمت فرما) (و آتنا فى الدنيا حسنه و فى الاخره حسنه).
― و آخرين خواسته نجات از عذاب دوزخ است كه چنين درخواست مى كند: (با رحمت خود، ما را از عذاب دوزخ حفظ فرما) (و قنا (برحمتك) عذاب النار).
............................
چهارشنبه, آبان 10 1396
0 نظر
دعاى آن حضرت عليه السلام است هنگامى كه خبر مرگ كسى
چهارشنبه, آذر 08 1396
0 نظر
و از دعاى امام عليه السلام بود، در خداحافظى و بدرود ماه رمضان
-
چهارشنبه, آذر 22 1396
0 نظر
هنگامى كه حال اهل دنيا را مشاهده مى كرد كه از حرص راضى به رزق
